Het coalitieakkoord: het verbindende verhaal ontbreekt

Onze samenleving gaat gebukt onder meerdere crises. Naast de coronacrisis spelen er o.a. een klimaat-, stikstof- en huisvestingcrisis, een crisis vanwege een breed tekort aan personeel en een crisis van de publieke zaak. Dat stelt de samenleving voor enorme uitdagingen. Er gaat veel veranderen en er moet ook veel veranderen. Daarvoor is het cruciaal dat het kabinet de verbinding met de samenleving weet te herstellen. Vertrouwen, draagvlak en gemeenschapszin zijn juist nu van vitaal belang. Temeer daar de veerkracht en weerbaarheid van mensen, die door de coronacrisis danig op de proef is gesteld, voeding nodig heeft. Die voeding kan het kabinet geven door met een inspirerend en verbindend verhaal te komen.

Het nieuwe kabinet zal met een visie moeten komen. Een visie die begrijpelijk is, die inspireert en verbindt en die vertrouwen inboezemt.

Naast dat het verhaal ontbreekt zijn er nog enkele redenen waarom het coalitieakkoord niet inspireert. Problemen worden aangepakt vanuit de sectoren, maar ook beperkt tot die sectoren. Integraliteit ontbreekt, terwijl effectieve oplossingen vragen om een interdisciplinaire en integrale benadering. We hebben een gespannen arbeidsmarkt en ervaren het tekort aan personeel. Tegelijkertijd staan er een miljoen mensen aan de kant, die niet mee doen. Terwijl goed werk, aangepast aan wat die mensen wel kunnen, een versterking van hun gezondheid en welzijn betekent. Daarnaast is de aanpak van problemen meer gericht op het bestrijden van de negatieve effecten dan dat problemen bij de bron worden aangepakt. De problemen op de huizenmarkt kun je niet los zien van het feit dat huizen niet alleen worden gekocht om in te wonen, maar om mee te speculeren. Ten slotte valt op dat zaken door elkaar lopen. Soms gaat het over waarden, soms over beleid of gewenste resultaten en soms over hele concrete acties. Dat komt de consistentie en leesbaarheid niet ten goede.

Dit coalitieakkoord is hierdoor nog niet de eerste stap op weg naar het herstel van vertrouwen. Dat wordt nog duidelijker als je het recente rapport Burgerperspectieven 2021 van het SCP leest, over de Nederlandse samenleving. Mensen zijn trots op onze gezondheidszorg, het hoge welvaartsniveau, de manier van samenleven, zoals hulpacties en omzien naar elkaar, en onze vrijheid. Tegenover die trots staan echter zorgen. De meeste mensen zijn pessimistisch over de richting van het land, over vluchtelingen, onderwijs, zorg en het klimaat. Ze wijzen op het toenemende egoïsme, op onverdraagzaamheid en agressie in het publieke domein, op groeiend individualisme en op verdeeldheid. Mensen maken zich steeds meer zorgen over de maatschappelijke tegenstellingen, zoals de groeiende kloof tussen arm en rijk. Ze verwachten dat een nieuw kabinet een visie op bovengenoemde maatschappelijke uitdagingen heeft, structurele oplossingen aandraagt en er voortvarend mee aan de slag gaat.

Het nieuwe kabinet zal met een visie moeten komen. Een visie die begrijpelijk is, die inspireert en verbindt en die vertrouwen inboezemt. Dat vereist een verhaal waar mensen naar op zoek zijn. Een verhaal over de samenleving waar de coalitie voor staat en waar ze voor wil werken. Met duidelijkheid over hoe die samenleving eruitziet, wat het voor mensen betekent en waar ze op kunnen vertrouwen.

Laat ik proberen het kabinet op weg te helpen met een aanzet tot een verhaal, zoveel mogelijk gebaseerd op hun eigen tekst.

We staan voor een gezonde, veilige en inclusieve samenleving, waarin alle mensen naar vermogen mee kunnen doen en waarin mensen regie hebben over hun eigen leven. Waarin mensen zorg hebben voor zichzelf, voor elkaar en voor hun omgeving en zich verbonden voelen met elkaar.

Een samenleving waarin iedereen in Nederland een goed bestaan heeft en mee kan doen. We zorgen voor een goede start voor ieder kind op de kinderopvang. We bieden dezelfde kansen aan alle kinderen, jongeren en studenten om zich te ontwikkelen en te ontplooien.

Een samenleving waarin mensen bestaanszekerheid hebben, met voldoende inkomen, goede huisvesting, onderwijs en werk. We willen een aantal hervormingen in de arbeidsmarkt doorvoeren, die meer zekerheid bieden met minder risico. We herijken elke vier jaar het sociaal minimum om te zorgen dat het toereikend is om van te leven en mee te kunnen doen in de samenleving. We zetten in op financiële educatie, preventie en vroegsignalering, om schulden te voorkomen of vroegtijdig te kunnen verhelpen. We zetten in op het voorkomen van dakloosheid, vernieuwing van de maatschappelijke opvang en het realiseren van woonplekken met passende ondersteuning voor (dreigend) dakloze mensen. We gaan breed digitale kennis- en vaardigheden aanbieden, zodat iedereen de kans krijgt om mee te doen in de digitalisering.

Een samenleving waarin de overheid oog heeft voor de menselijke maat en betrouwbaar, begrijpelijk en bereikbaar is voor mensen. Een overheid die staat voor de democratische rechtsorde, het fundament van onze samenleving. We trekken een grens als vrijheden van de ander worden bedreigd. We bestrijden discriminatie en beschermen mensen tegen de dreiging van alle vormen van radicalisering en haatzaaien. Van nieuwkomers verwachten we dat zij onze democratie, rechtsstaat en grondrechten onderschrijven en de fundamentele waarden respecteren.

Een samenleving waarin we zuinig zijn op de aarde en het milieu voor de huidige en toekomstige generaties. We willen ons maximaal inspannen om ons land en onze planeet leefbaar en bewoonbaar te houden. We stellen huishoudens en gemeenschappen, bedrijven en coöperaties en dorpen en steden in staat deze duurzame omslag te maken. We zorgen ervoor dat iedereen mee kan doen, de vervuiler betaalt en dat niemand achterblijft. Zo doen we recht aan de aarde, aan volgende generaties en aan elkaar. We werken toe naar een volledig klimaat neutrale energievoorziening. We willen onze unieke natuur beschermen en het verlies van biodiversiteit herstellen.

Een samenleving met een economie die werkt voor mensen. Een economie waarin werkgevers een duurzame band met hun werknemers aangaan. Samen onderweg naar een ondernemende, innovatieve en eerlijke economie. Een economie die versterkt wordt doordat de kwaliteiten en talenten van alle mensen worden benut. Een economie waar groei alleen gewenst is als het bijdraagt aan duurzame brede welvaart voor iedereen, zonder de aarde of het milieu aan te tasten.

Een samenleving waarin iedereen vrij kan zijn. Vrij om te zijn wie je bent en jezelf te ontwikkelen. Vrij van discriminatie en racisme. Waar je afkomst nooit je toekomst gaat bepalen. We staan voor een rechtvaardig, humaan en effectief asiel- en migratiebeleid. Wij willen migratie in goede banen leiden en er meer grip op krijgen. Op wie erbinnen komt, wie er mag blijven of terug moet. Integratie is van essentieel belang voor zowel mensen zelf als voor de samenleving. Succesvolle integratie vereist het nemen van eigen verantwoordelijkheid, maar ook een samenleving die iedereen de kans biedt zijn talenten te ontplooien.

Een samenleving waar cultuur gewaardeerd wordt en gezien wordt als een investering in onze maatschappij. De verbindende, inspirerende en prikkelende kracht van kunst en cultuur brengt mensen bij elkaar, daagt uit en biedt nieuwe perspectieven.

Een samenleving waarin iedereen gezond kan opgroeien. Waar ieders talent tot wasdom kan komen en benut wordt, ook van mensen met een beperking. We kijken breed naar gezondheid. Onderwijs, sport, huisvesting, bestaanszekerheid en leefomgeving dragen allemaal bij. We willen meer aandacht voor preventie en pakken vermijdbare gezondheidsverschillen aan. Ons doel is een gezonde generatie in 2040 met een focus op de jeugd door het aanleren van een gezonde leefstijl met sport en bewegen, gezonde voeding en een goede mentale gezondheid. We willen een omgeving creëren die gezonde keuzes vergemakkelijkt en ongezonde keuzes moeilijker maakt. Ons zorgstelsel blijft gebaseerd op solidariteit, zodat we iedereen toegang tot zorg kunnen garanderen. Door te investeren in preventie houden we de zorg voor iedereen betaalbaar.

Een samenleving die bijdraagt aan een duurzame en vreedzame wereld. We staan voor grote mondiale uitdagingen, zoals klimaatverandering, pandemiebestrijding, migratie, economisch herstel en ongelijkheid. Ook de internationale rechtsorde, mensenrechten en kwetsbare groepen staan meer onder druk. Dit alles vraagt een sterke en slagvaardige EU. Naast een economische gemeenschap is de EU bovenal een waardengemeenschap. Nederland bevordert in de EU maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Ik hoop dat het kabinet deze handreiking aanpakt en met een inspirerend en verbindend verhaal komt. En dat dit verhaal helpt het vertrouwen van de mensen in de overheid en het draagvlak in de samenleving te herstellen. Dat geeft hoop, perspectief en verbinding, cruciaal om deze samenleving te kunnen realiseren. Ik wens het ons allen van harte toe.