Ga uit van de mensen om wie het gaat

En wat ís dan ons doel? Dat is een samenleving waarin iedereen naar vermogen mee kan doen en mensen zoveel mogelijk regie hebben over hun eigen leven. Een samenleving waarin mensen zorg hebben voor zichzelf, voor elkaar en voor hun omgeving, en zich verbonden voelen met elkaar. Als de coronacrisis ons één ding heeft geleerd, dan is dat wel het belang van zo’n veilige, inclusieve en veerkrachtige samenleving.

Therapie én maatschappelijke problemen aanpakken

De samenleving is enorm veranderd in relatief korte tijd, van een agrarische samenleving naar een industriële samenleving naar een digitale samenleving… Steeds meer mensen kunnen de veranderingen niet meer bijbenen. Ze vallen buiten de boot en komen vaak vroeg of laat terecht in de ggz. Kortom, we laten als samenleving allerlei sociale problemen ontstaan en laten ze escaleren door ze niet op tijd aan te pakken. En dat heeft grote gevolgen voor de mentale gezondheid en het middelengebruik van de bevolking.

Al die gevolgen proberen we achteraf op individueel niveau via therapie te verhelpen. Hiermee spannen we het paard achter de wagen. De wachtlijsten in de ggz hebben we feitelijk zelf veroorzaakt, net als de wachtlijsten in de jeugdzorg. Het kán niet zo zijn dat 20% van de jeugd in een gemeente ziek is en moet worden geholpen door de jeugdzorg. Daar gaat iets mis op sociaal maatschappelijk gebied en dáár moeten we naar kijken.

Minder mensen onnodig in de ggz

Wat kunnen we doen om te voorkomen dat mensen onnodig in de ggz en verslavingszorg terechtkomen? Daarover zijn we op dit moment breed in gesprek met allerlei betrokkenen. Uit diverse praktijkvoorbeelden zie je aan de ene kant professionals die nog te veel uitgaan van hun eigen kennis en te weinig van wat hun patiënt echt nodig heeft. En aan de andere kant zie je bestuurders die zich vooral druk maken over de continuïteit van hun organisatie en sterk institutioneel denken.

Maar het is cruciaal dat we echt uitgaan van de mensen die het om welke reden dan ook tijdelijk niet redden en kijken wat ze nodig hebben, in plaats van uit te blijven gaan van het aanbod wat we tot nu toe met z’n allen hebben gecreëerd. Dat vraagt om bestuurlijk lef en het vermogen om als organisatie over je eigen schaduw heen te springen, want we moeten de hulp veel meer interdisciplinair gaan organiseren. Iemand met een psychische kwetsbaarheid zit niet te wachten op al die schotten, maar heeft gewoon hulp nodig, hulp die lokaal en laagdrempelig beschikbaar is.

Vanuit de wetenschap naar de praktijk

Bij het onderzoek dat wij als Trimbos-instituut doen, gaan we uit van de samenhang tussen vier soorten kennis: wetenschappelijke kennis, beleidskennis, kennis van professionals en vooral ervaringskennis van de mensen om wie het gaat. En die mensen moeten vanaf het begin betrokken worden bij het onderzoek wat we doen.  Als we vanuit een ivoren toren onderzoek doen en dat over mensen uitstorten, dan bereik je ze niet en is het de vraag of het helpt. Maar als je hen erbij betrekt dan sla je een dubbelslag: je krijgt niet alleen beter onderzoek, maar je krijgt vooral onderzoek wat aansluit bij wat mensen écht nodig hebben. En daarbij gaat de implementatie ook nog eens bijna vanzelf.

Maatschappelijke relevantie, samenwerking en preventie

Daarbij zijn drie dingen van essentieel belang. Allereerst moeten we zorgen dat datgene wat we ontwikkelen altijd in dienst staat van een betere samenleving. Het maatschappelijke belang moet voorop staan. Dat vraagt samenwerking. De wereld en de vraagstukken waar we voor staan zijn te complex voor een eendimensionale benadering. Werkelijk duurzaam effectieve oplossingen vragen een interdisciplinaire aanpak.

Dat betekent beter en doelgerichter samenwerken tussen organisaties, en tussen organisatie en de overheden, geen van allen kunnen we het alleen. Ten slotte moeten we problemen bij de bron aanpakken. Dat vraagt een heldere analyse waar het probleem door veroorzaakt wordt, wat de bron is, en wat er gedaan kan worden om het probleem op te lossen en liefst te voorkomen. Dat vereist dialoog met degene die het probleem ervaren. Want alleen dan kunnen we met elkaar zoeken naar praktisch haalbare oplossingen. Waardoor de mensen om wie het gaat er echt beter van worden.

Bert van der Hoek is voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut. Lees meer over zijn visie op hervorming van de ggz en het advies dat het Trimbos-instituut daarover aan staatssecretaris Blokhuis stuurde.