Er gaat veel mis met aantoonbaarheid en drugstesten

De Drugs Infolijn krijgt vaak vragen over drugstesten en hoe betrouwbaar die zijn. In dit blog legt Robin Jansen (Medewerker Alcohol, Drugs & Gamen Infolijn) uit wat er mis gaat met aantoonbaarheid en drugstesten. Zo worden werknemers soms getest, terwijl dit meestal niet mag. Ook worden er grote beslissingen genomen op basis van een sneltest, zoals iemand uit huis plaatsen. Daarnaast is er veel onduidelijkheid over hoe lang drugs in je lichaam zichtbaar blijven. Dat is bijvoorbeeld relevant in het verkeer. Daarom is het belangrijk om goed te kijken naar de betrouwbaarheid en aantoonbaarheid van zo’n test. Met aantoonbaarheid bedoelen we: kun je echt met zekerheid vaststellen wat iemand heeft gebruikt en wanneer het is ingenomen?

“Ik heb gisteravond voor het laatst geblowd en vanmorgen had ik een positieve speekseltest bij de politie. Ik ben dan toch helemaal niet meer onder invloed? Hoe kan dat?” – Anonieme beller van de Drugs Infolijn

Wat gaat hier niet goed? Online is veel informatie te vinden over drugstesten, maar die klopt lang niet altijd. Daarom denken mensen soms dat ze een verstandige keuze maken, terwijl ze juist in de problemen komen. Zoals de geciteerde beller, die langer positief scoorde op een speeksteltest dan dat hij dacht.

Ook professionals en werkgevers weten niet altijd goed hoe betrouwbaar sneltesten zijn, of wanneer je ze wel of niet kunt gebruiken. Dat komt waarschijnlijk doordat niet iedereen precies weet hoe zulke testen werken.

Hoe werkt een drugstest?

Een zelftest voor drugs -de zogenaamde sneltest- werkt meestal met een methode die immuno-assay heet. Die lijkt op de covid-sneltest, maar in plaats van speeksel test de zelftest vaak urine. De test werkt zo: als er drugs of afbraakstoffen van drugs in de urine zitten, binden die zich aan speciale antistoffen in de test. Bij voldoende hoeveelheid drugs of afbraakstoffen van drugs kleurt de teststrip. Ook laboratoria gebruiken dit soort testen vaak als eerste stap.

Om zeker te weten welke stof het precies is, wordt er daarna soms een bevestigingstest gedaan met een andere methode: massaspectometrie (MS). Dit is een nauwkeurigere techniek die precies kan vaststellen welke stof in het monster zit. Zo’n test is wel een stuk duurder dan een zelftest. Om deze reden is het niet altijd mogelijk om een bevestigingstest te doen. Keuzes worden dan gemaakt aan de hand van een zelftest. Maar dat is nu juist een belangrijk onderdeel van wat er mis gaat.

> Lees hier meer over hoe verschillende drugstests werken 

Wat gaat er mis?

• Zelftesten zijn niet altijd betrouwbaar  

Zelftests geven niet altijd de juiste uitslag. Hier is een aantal oorzaken voor. Ten eerste: soms reageren de testen ook op andere stoffen, zoals medicijnen of bepaalde voeding. Dan lijkt het alsof iemand drugs heeft gebruikt, terwijl dat niet zo is. Dit noemen we een vals positief resultaat of een kruisreactie. Ten tweede: bij het gebruik van een sneltest kan ook iets misgaan. Bijvoorbeeld als de test niet goed wordt afgenomen of verkeerd wordt afgelezen.

• Zelftests worden soms in de verkeerde situaties gebruikt

Soms testen werkgevers hun medewerkers in het kader van veiligheid. Dit mag meestal niet. Slechts voor een aantal beroepsgroepen geldt een uitzondering.

Daarnaast zijn zelftest alleen bedoeld als eerste check, een zogenaamde screening. Deze kunnen aangeven dat er misschien iets aan de hand is, maar geven nooit 100% zekerheid. Een positieve zelftest zou dus nooit een aanleiding mogen zijn voor een straf of consequentie zoals uithuisplaatsing. Hooguit voor een gesprek.

Ook de politie gebruikt zo’n zelftest: de speekseltest. Ook deze is niet altijd betrouwbaar. Daarom volgt er na een positieve speekseltest, altijd nog een bloedtest. Die kan pas echt bepalen of iemand waarschijnlijk onder invloed was van een middel. Bij de speekseltest wordt goed duidelijk hoe betrouwbaar zelftesten echt zijn. Tussen 2018 en 2022 bleek bij 1 op de 3 mensen met een positieve speekseltest, dat er tóch geen sprake was van drugsgebruik bij de bloedtest.

• Onduidelijkheid over hoe lang drugs een positieve test geven

Online is veel informatie te vinden over hoe lang je na drugsgebruik nog positief kunt testen. Maar die informatie klopt vaak niet of spreekt elkaar tegen. Vaak is niet duidelijk waar de informatie op gebaseerd is en er wordt weinig rekening gehouden met uitzonderingen. Juist deze uitzonderingen kunnen voor onverwachte problemen zorgen bij mensen. Bijvoorbeeld als iemand positief test in het verkeer of tijdens een controle in de verslavingszorg, terwijl diegene dacht dat alles al uit het lichaam was.

Deel van de oplossing: betere informatie en communicatie

Omdat er zoveel onduidelijke en verouderde informatie is over drugstesten, hebben we de uitleg op drugsinfo.nl verbeterd. Op drugsinfo.nl kun je alles lezen over aantoonbaarheid en drugstesten. Deze informatie is gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Toch blijft dit een ingewikkeld onderwerp, waarin veel afhangt van de persoon en de situatie. Ook is veel onderzoek verouderd of niet goed uitgevoerd. Hier ligt nog werk voor onderzoekers.

Met dit blog willen we professionals informeren en bewust maken. Zeker voor wie vaak zelftests gebruikt. Uiteraard is het goed te begrijpen dat er veel situaties zijn met weinig mensen of middelen. Zelftesten zijn voor die situaties essentieel, maar een (vals) positieve test kan grote gevolgen hebben, vooral voor mensen in een kwetsbare positie. Daarom is het belangrijk dat er bij twijfel of ontkenning altijd een bevestigingstest wordt gedaan.

Heb je vragen over hoe drugstesten werken of hoe lang drugs een positieve test geven? Neem gerust contact op met de Drugs Infolijn via 0900-1995 (ma, di, do en vr geopend van 9:00-17:00). We denken graag met je mee.