De keerzijde van het oprollen van online drugsmarktplaatsen

Daan van der Gouwe, drugsonderzoeker bij het Trimbos-instituut

Online winkelen wordt steeds populairder. Ik ken niemand die nooit iets online heeft gekocht. Van kleding, fietsen en witgoed, tot reizen, verzekeringen en meer. Dat er tegenwoordig ook via het internet drugs wordt verkocht is  dan ook geen verrassing. Al sinds er internet is, wordt er op datzelfde internet in drugs gehandeld. De laatste jaren heeft de online drugshandel onder andere zijn vlucht genomen door de komst van de  virtuele munt Bitcoin in 2009, en vervolgens door de komst van de meeste bekende cryptomarket Silk Road in 2011. Hier kon je met de aangeschafte Bitcoins weer betalen. Hoewel het aandeel drugs dat online gekocht wordt in ons land gering is, zijn er belangrijke redenen waarom het online kopen van drugs wereldwijd populair is en vermoedelijk verder zal toenemen.

“Paniek op online zwarte markt”, zo kopte een artikel van het NRC op 27 augustus. Na het opdoeken van bekende online drugsmarktplaatsen Alphabay en Hansa, is tenminste 20% van de verkopers met een andere naam op een andere marktplaats verdergegaan met het aanbieden van drugs, zo blijkt uit onderzoek van TNO. Zowel OM als politie zijn verheugd met de resultaten van het onderzoek, want de gehanteerde ontregeltechniek blijkt te werken: de verkopers zijn geschrokken dan wel in paniek geraakt.

Het is begrijpelijk dat er vanuit politie en justitie getracht wordt de online drugshandel te bestrijden. Je kunt immers niet toestaan dat verkopers zich ongestraft schaamteloos met illegale handel verrijken. De boodschap die men de argeloze gebruiker en verkoper wil meegeven is ‘je bent online lang niet zo anoniem als je denkt.’ Begrijpelijk allemaal, maar er zit een keerzijde aan. In deze blog wil ik de verschillende invalshoeken en perspectieven van online drughandel nader bekijken.

Voordelen van online winkelen
Net zoals aan de online verkoop van legale producten veel voordelen zit, geldt dat eveneens voor de aanschaf van illegale drugs: het gemak waarmee je bestelt, de ruime productkeuze, klantenreviews en vergelijking van kwaliteit en snelle levering. Online is het drugsaanbod zelfs veel ruimer dan de gemiddelde offline dealer in het assortiment heeft.  Een ander voordeel is de discrete verpakking en aflevering en de grote mate van anonimiteit voor de koper en verkoper. Veel gebruikers, zeker in het buitenland, wenden zich tot de online marktplaatsen vanwege  de vermeende betere kwaliteit van de aangeboden drugs. Uit eigen onderzoek, begin dit jaar gepubliceerd in Addiction Journal, blijkt dat de kwaliteit van online gekochte drugs meestal niet wezenlijk verschilt van drugs die offline zijn aangeschaft. Je kunt dus zeggen dat hoewel het voor de Nederlandse gebruiker geen reden hoeft te zijn online te kopen, het ook geen reden is het niet te doen.

Gezondheidsrisico’s maar klant is koning
Online drugshandel kan net als bij straathandel leiden tot gezondheidsincidenten. Aan het gebruik van drugs zitten nou eenmaal gezondheidsrisico’s. De kans bestaat dat je iets heel anders krijgt dan je online besteld hebt, en dat weet je alleen als je het voor gebruik hebt laten testen. Of dat de drug veel sterker of anders werkt dan je zou verwachten. Aan de andere kant kan het gebruik van online gekochte drugs ook leiden tot minder gezondheidsrisico’s: online is de klant koning. Als je als verkoper slechte kwaliteit levert, of helemaal niets levert of iets levert waar de klant niet blij mee is, krijg je dat als verkoper voor je voeten geworpen via het ‘escrow’ systeem. Dit hanteren veel marktplaatsen: de koop wordt pas beslecht als beide partijen tevreden zijn. En anders dan als je ‘op straat’ belazerd wordt, geldt dat de ontevreden klant zijn ongenoegen over het online bestelde en geleverde product aan de verkoper luid kenbaar kan maken via een negatieve recensie. Ook hier geldt, zoals bij veel legale online webwinkels, dat de verkoper belang hecht aan het leveren van ‘deugdelijke waar’, klantloyaliteit en goede reviews.

Minder straatoverlast en op de voet monitoren
Hoewel nog niet onderzocht, is het te veronderstellen dat online drugshandel de overlast van het dealen op straat tegengaat. Je hoeft immers niet meer de straat op aan drugs te komen. Als burger hoef je niet meer bang te zijn dat je in een ruzie tussen dealers, of dealer en koper terecht komt. Ook voor onderzoekers is de online drugshandel zonder meer interessant te noemen. Nooit eerder kon je zo makkelijk ontwikkelingen in de drugshandel volgen. We komen daardoor nog meer te weten over ontwikkelingen in prijs, aanbod van drugs, veranderingen in populariteit van drugs, maar ook hoe de drugs worden ervaren door de koper en hoe ze verstuurd worden.

Altijd risico’s aan drugsgebruik
De online drugsmarkt is, met de vaak daaraan gekoppelde fora, een goede manier om harm reduction boodschappen over de aangeschafte drugs te plaatsen en te waarschuwen voor de risico’s, zoals dat bijvoorbeeld gedaan wordt door doctor X. Vanuit het perspectief van de drugsconsument is de online drugshandel eigenlijk zo gek nog niet hoewel er aan drugs altijd gezondheidsrisico’s kleven. Wie geen risico’s wil lopen, gebruikt geen drugs. De risico’s kun je wel verkleinen door de drugs te laten testen, maar uitsluiten kun je ze niet.

Werkt het opdoeken van drugsmarktplaatsen?
De keerzijde van het steeds maar weer uit de lucht halen van drugsmarktplaatsen is dat deze zorgen voor een onrustige markt, voor paniek onder verkopers en de consument die weer op zoek moet naar een nieuwe betrouwbare verkoper en marktplaats. Onderzoek wijst uit dat dit enkele maanden duurt en in de tussentijd loopt de consument een verhoogd risico op het gebruik van een middel waarvan je je maar moet afvragen of het geadverteerde product is, want je weet nog maar weinig over de betrouwbaarheid van de verkoper. Het is weinig realistisch om er vanuit te gaan dat door het sluiten van een marktplaats de consument zal afzien van drugsgebruik. Het is ook maar de vraag of de verkoper zijn activiteiten zal staken, zeker niet in een klimaat waarbij er veel winst te behalen valt. Eerdere sluitingen van drugsmarktplaatsen leidden tot een toename van handel op andere sites, het zgn. waterbedeffect. Ook nu is dat weer het geval, blijkt uit het eerder genoemde TNO-onderzoek.

Het beleid om drugsmarktplaatsen op te rollen vloeit logisch voort uit het Nederlandse drugsbeleid:  een van de doelstelling is immers de aanpak van drugshandel. Maar wezenlijk verandert het niets aan de aanbodzijde. Nieuwe sites komen er voor in de plaats, en ook de vraag naar drugs blijft bestaan. Een simpele oplossing voor deze complexe materie is niet voorhanden. Dit bleek ook wel na de sluiting van coffeeshops, of het opwerpen van drempels voor de verkoop van cannabis, waardoor een deel van de veelal jongvolwassen kopers de illegale markt op gingen om daar alsnog cannabis te kopen.

Auteur