Hoe ga je het gesprek aan en kun je hulp bieden?

Wat moet je weten?

Veel slachtoffers vinden praten over geweld moeilijk

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom een slachtoffer niet uit zichzelf over het geweld begint. Een deel hiervan is besproken in hoofdstuk 4.

Slachtoffers vergelijken het opgroeien in de jeugdzorg soms met opgroeien in een sekte. Het pleeggezin of internaat waar zij zaten bepaalde alles. Zij mochten niet met de buitenwereld praten over wat er in het gezin of internaat gebeurde. Hierom vinden sommigen het nog steeds moeilijk om te praten over het geweld dat zij daar hebben meegemaakt.

Slachtoffers kunnen zich schamen voor wat er gebeurd is en wat de gevolgen van het geweld zijn. Anderen schamen zich dat ze er niks aan durfden te doen.

‘Had ik me maar meer verzet’ of ‘ik had het kunnen voorkomen’. Dit zijn gedachten die mensen soms jaren achtervolgen.'

‘Er is teveel gebeurd. Dikwijls heb ik uit schaamte kwalijke zaken gebagatelliseerd. Veel was toch te moeilijk om uit te spreken waardoor misverstanden zouden kunnen ontstaan en wilde daarmee voorkomen om pijnlijke opmerkingen te moeten horen. Tijdens sessies hield ik me vaak groot. Voor anderen is dat dan moeilijk te begrijpen. En leg gevoelens of schandaligheden maar eens uit als schaamte de boventoon voert. Waarschijnlijk kan ik niet goed genoeg uitspreken wat verdriet met me heeft gedaan en nog doet. Als ik al een op- of aanmerking kreeg, liet ik het gesprek varen en kwam er maar niet meer op terug. Wil me niet laten beledigen!’

Erover praten kan hen verdrietig maken. Mensen kunnen rouwen over de aandacht, liefde en mogelijkheden die zij als kind gemist hebben.

Veel slachtoffers geven aan dat zij in het verleden niet geloofd werden. Hierdoor vinden sommige slachtoffers het moeilijk om over het geweld te praten, omdat ze bang zijn weer niet geloofd te worden.

‘Mijn psycholoog geloofde mij niet. Hij zei ‘weet u zeker dat u dit niet verzonnen heeft?’

Sommige slachtoffers kunnen boos worden als zij erover praten. Vaak werden zij gedwongen om hun gevoelens weg te stoppen. Ook zijn veel slachtoffers teleurgesteld. Ze zijn boos en teleurgesteld dat er zo weinig aandacht is voor wat er gebeurd is.

Veel hulpverleners vinden praten over geweld moeilijk

Ook hulpverleners weten soms niet hoe ze over geweld moeten praten. Ze kunnen het ongemakkelijk vinden. Of te weinig weten over het onderwerp. Je bent dus niet de enige als je het lastig vindt om over geweld te praten.

Soms worden de klachten niet gelinkt aan geweld

Slachtoffers en hulpverleners weten vaak niet wat de gevolgen van geweld zijn. En welke klachten iemand kan krijgen na geweld.

Sommige slachtoffers dachten pas aan de gevolgen van het geweld na het rapport. Zij beseften zich toen dat zij ook klachten hadden die met dat geweld te maken hadden. En dat zij niet alleen zijn.

Slachtoffers kunnen slechte ervaringen hebben met hulpverlening

Veel slachtoffers hebben een slechte ervaring met hulp. Of met een andere hulpverlener.

Iemand moet soms lang wachten voordat er hulp is. Dat kan ervoor zorgen dat die persoon geen hulp zoekt of wil.

Soms heeft iemand wel eerder hulp gezocht, maar voelde die persoon zich toen niet geholpen. Er zit gemiddeld 15 jaar tussen het moment waarop slachtoffers hulp zoeken en het moment waarop ze het gevoel hebben echt geholpen te worden.

Sommige slachtoffers hebben een slechte ervaring met een eerdere hulpverlener. Er werd niet naar hen geluisterd. Of ze hebben geen of verkeerde hulp gekregen. Daardoor kunnen zij zich wantrouwend opstellen. Ook kunnen zij je gaan ‘toetsen’: ‘Heb ik iets aan jou?’, ‘Kun je me wel aan?’ of ‘Weet jij wél hoe je me kunt helpen?’. 

‘Omdat ik gewoon ernstig het idee heb dat hulpverleners, hoe leuk hun studie ook is die ze allemaal doen, laag of hoog niveau, niet snappen dat wat in de jeugd misschien kapot wordt gemaakt ook nog kapot is als je (leeftijd) bent. En dat je dus eigenlijk nog steeds, gelukkig in veel mindere mate, in heel veel situaties alleen maar aan het overleven bent’. 

Sommige slachtoffers hebben het idee dat hulpverleners elkaar beschermen. Dat de ‘nieuwe’ hulpverlener de ‘oude’ automatisch gelijk zal geven. Slachtoffers geven aan dat veel hulpverleners het moeilijk vinden om een mening te vormen. Dit, omdat het vaak om het handelen van een collega gaat. Het is daarom belangrijk om te weten wat er gebeurd is en hoe jouw voorganger gereageerd heeft.

Slachtoffers kunnen een laag zelfbeeld hebben

Slachtoffers kunnen een laag of negatief zelfbeeld hebben. Slachtoffers praten vaak over zichzelf als ‘mislukt’. Een persoon die niet voldoet aan (eigen) verwachtingen, of een slecht mens dat geen recht heeft op meevallers of geluk. Dat wil niet zeggen dat ze niet krachtig kunnen zijn. Of dat zij niet weten dat hen onrecht is aangedaan.

Slachtoffers willen erkenning

Slachtoffers willen erkenning. Van wat er met hen gebeurd is en het onrecht dat hen is aangedaan. Ze willen dat er aandacht besteed wordt aan hun verhaal en dat zij serieus genomen worden. Zij willen deze erkenning van de overheid, de samenleving, en van jou als hulpverlener.

Houd rekening met triggers

Sommige slachtoffers kunnen heftig reageren op dingen die je zegt of doet.

• Gebruik liever geen woorden als: nooit, altijd of moeten. Veel slachtoffers hebben een ‘allergie’ voor dit soort woorden. Kinderen in jeugdzorg kregen vaak opmerkingen te horen als: ‘jij mag dit nooit verder vertellen’ en ‘jij bent altijd lastig’.
• Veel slachtoffers zijn heel gevoelig voor de kleinste aanwijzingen dat zij net zo behandeld gaan worden als vroeger. Of dat recente negatieve ervaringen zich herhalen. Slachtoffers kunnen daarom heftig reageren zonder dat precies duidelijk is waarom ze dat doen. Maak dit bespreekbaar. Vraag bijvoorbeeld: waarom ben je nu eigenlijk boos? En op wie?

Slachtoffers kunnen zich anders uiten

Als hulpverlener is het goed om te weten dat slachtoffers soms uitersten laten zien als zij over het geweld praten. Iemand kan heftig reageren of nauwelijks. Soms houdt iemand er een sterke mening op na, een ander heeft geen mening of durft deze niet te geven. Een paar voorbeelden hiervan zijn:

• Soms klopt de heftigheid van het verhaal niet met de gezichtsuitdrukking van het slachtoffer. Sommige slachtoffers lijken zonder emotie hun verhaal te vertellen. Daardoor kan een hulpverlener de indruk krijgen dat het iemand niet zo heel veel doet, terwijl dat wel zo is.
• Veel mensen zitten zo omhoog met hun verhaal dat ze, als het ware, helemaal leeglopen als ze één keer de mogelijkheid krijgen. Dat kan zich ook uiten in boosheid. Boos op de hele wereld, wat nu eindelijk een keer de ruimte krijgt. Het is dan soms moeilijk om beleefd te blijven en niet boos te reageren op jou. De boosheid is echter een projectie en is op het verleden gericht. Naast boosheid voelen sommige slachtoffers veel schaamte over wat hen is overkomen.
• Sommige mensen zijn doorgeschoten in bepaalde ideeën. Door jarenlange teleurstelling, pijn, en verdriet. Termen als pedofielennetwerken, ontvoering en kinderhandel kunnen langskomen. De staat is de vijand. Sommige mensen trekken dit ook door naar de corona-pandemie en zijn bang dat de overheid controle wil. Ga niet in op deze ideeën. Leid het gesprek terug naar de kern.