Wat maakte dat Goeree-Overflakkee met OKO aan de slag ging?

“De aanleiding was het rioolwateronderzoek binnen de Integrale Aanpak Verslavingsproblematiek (IAV) SamenZien. De cijfers riepen vragen op: hadden de hoge doseringen in het rioolwater te maken met gebruik onder jongeren? Omdat het Trimbos-instituut de OKO-aanpak, inclusief een wetenschappelijk onderbouwde monitor, al had ontwikkeld, konden we snel van start. Bovendien geloven wij sterk in een omgevingsaanpak”.

Goeree-Overflakkee onderscheidt zich van andere OKO-gemeenten doordat de gemeente niet alleen vaker monitort, maar ook een extra klas betrekt. Zo ontstaat een scherp beeld van de leefwereld van jongeren in een cruciale fase. Op basis van de uitkomsten wordt gewerkt aan het versterken van de sociale omgeving waarin jongeren opgroeien: van gezin en school tot leeftijdgenoten en vrije tijd.

Hoe ziet dat er nu uit in de praktijk?

“Elk jaar vullen jongeren van klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs de vragenlijst in. Dit hebben we afgelopen jaar uitgebreid met klas 3. Zo hebben we de groep die in 2023 in klas 2 zat, in 2024 gevolgd als derdejaars. Diezelfde groep leerlingen volgen we in 2025 als vierdejaars. Op deze manier kunnen we dezelfde leerlingen drie jaar lang volgen en krijgen we een compleet beeld van hun ontwikkeling. Dat levert waardevolle inzichten op over middelengebruik, mentale gezondheid en sociale veiligheid.”

De data wordt besproken en gedeeld met scholen, lokale welzijnsorganisaties, (sport)verenigingen en maatschappelijke organisaties. Ook ouders worden betrokken. De gemeente faciliteert, in samenwerking met partners, ouderavonden, thema-avonden en workshops. Daarin wordt niet alleen kennis gedeeld, maar ook geluisterd: wat speelt er thuis, wat valt op, waar is behoefte aan? Verder zet de gemeente in op de campagne ‘Laten We Nuchter Blijven’. Op deze manier krijgen ouders juiste informatie en tools aangereikt om het gesprek met hun kind aan te gaan.

Wat zijn andere voorbeelden van interventies die voortkomen uit de cijfers?

“Een mooi voorbeeld is Lukki: een Instagram-account speciaal ontwikkeld door en voor jongeren op Goeree-Overflakkee. Lukki is tot stand gekomen met behulp van input uit data en biedt een interactieve plek waar jongeren eenvoudig sportactiviteiten, lokale evenementen en bijbaantjes kunnen vinden. We hebben een aparte vrijetijdsmonitor uitgezet om te achterhalen wat jongeren missen op het eiland en hoe ze op de hoogte gehouden willen worden van het vrijetijdsaanbod.

De monitor laat zien dat veel jongeren naast school ook werken. We zien deze bijbaantjes als een zinvolle manier om vrije tijd te besteden. Daarom hebben we dit toegevoegd aan Lukki. Verder delen we in groep 8 zogeheten challenge-kaarten uit, waarmee ouders en tieners door wekelijkse activiteiten op een speelse manier verbinding maken.”

De OKO Gezondheidsmonitor uit 2024 laat positieve ontwikkelingen zien in de jeugdgezondheid op Goeree-Overflakkee. Het alcoholgebruik is gedaald: bij vierdeklassers van 52% in 2022 naar 38% in 2024, bij tweedeklassers van 18% naar 10%. Daarnaast geeft een groter aandeel jongeren aan dat hun ouders duidelijke regels stellen, een belangrijke beschermende factor binnen OKO. Ook het gebruik van sociale media neemt af (van 13% naar 8%), terwijl actief bewegen en deelname aan georganiseerde activiteiten hoog blijven: 85% van de jongeren doet wekelijks mee.

Er zijn nog steeds uitdagingen zichtbaar, zoals een toename van stress en blijvende zorgen over pestgedrag, alcohol, vapen en roken. Tegelijkertijd voelt 76% van de jongeren zich op school veilig, wat bijdraagt aan hun mentale welzijn en het belang van een positief schoolklimaat benadrukt. Ook onderstrepen de cijfers voor Goeree-Overflakkee het belang van blijvende inzet om jongeren te ondersteunen bij gezonde keuzes.

Wat helpt om cijfers daadwerkelijk te gebruiken in beleid en praktijk?

“We hebben geïnvesteerd in een dashboard dat cijfers uit de OKO-monitor combineert met data van onder andere de politie, BOA’s, sportcombinatiefunctionarissen en het CJG. Zo ontstaat een breder beeld en kunnen we beter toetsen of onze verwachtingen kloppen. Op basis van de eerste uitkomsten van de OKO-gezondheidsmonitor hebben wij tijdens een bijeenkomst met partners samen doelen gekozen en daar na de tweede monitor focuspunten aangebracht. Dit zorgt ervoor dat we steeds gerichter te werk gaan op basis van de beschermende en risicofactoren binnen OKO.”

Hoe is de samenwerking met andere partijen gegroeid?

“In het begin werkten we vooral binnen ons kernteam van de gemeente aan deze thema’s. Dankzij OKO hebben we het breder getrokken. Scholen zijn vanaf het begin betrokken, maar inmiddels haken ook sport- en cultuurverenigingen, kerken, politie, CJG, jongerenwerk, ouders en jongeren aan. Dat is nodig, want het vraagt echt samenwerking om een omgeving gezonder en veiliger te maken.”

Hoe zorgen jullie ervoor dat deze werkwijze behouden blijft, ook wanneer mensen of bestuurders vertrekken?

“Dat is een belangrijke vraag. We hebben OKO niet als tijdelijk project neergezet, maar als structurele werkwijze. Het zit in onze plannen, in onze taal, in hoe we keuzes maken. Nieuwe collega’s en partners nemen we daarin mee. De werkwijze is bovendien structureel ingebed binnen SamenZien, waarin we álle inspanningen op het gebied van preventie, interventie en ondermijning samenbrengen.”

Wat zouden jullie andere gemeenten willen meegeven?

“Begin klein en praktisch, met dingen die je meteen kunt laten zien. Gebruik cijfers niet als eindpunt, maar als startpunt voor het goede gesprek. En blijf luisteren: naar ouders, naar professionals en naar jongeren. Dan groeit het besef dat preventie werkt en dat je als omgeving echt het verschil kunt maken.”