Wat was voor Hardenberg de aanleiding om te starten met OKO en wat spreekt u persoonlijk aan?

“We zijn met OKO begonnen vanuit zorgen over middelengebruik onder jongeren, vooral alcohol. In sportkantines en keten werd veel gedronken, dat werd als vrij normaal gezien. Wat mij aansprak in de aanpak, was dat het draait om het beïnvloeden van de omgeving waarin jongeren opgroeien en zorgen dat gezond gedrag vanzelfsprekender wordt. Het is een integrale benadering die raakt aan opvoeden, sport, school, vrije tijd – eigenlijk alle onderdelen van de gemeenschap. Het sluit aan bij het Afrikaanse principe van Ubuntu: het besef dat we als mensen met elkaar verbonden zijn en samen verantwoordelijk zijn voor hoe jongeren opgroeien. Of, zoals vaak wordt gezegd: it takes a village to raise a child.

We zijn bewust gestart in Dedemsvaart, een van onze kernen met twee scholen voor voortgezet onderwijs. Het is een overzichtelijke gemeenschap waar school, sport en uitgaan dicht bij elkaar liggen. In het begin was er aarzeling. Scholen waren bang dat het weer een tijdelijk project van de gemeente zou zijn. Maar dat kantelde toen er op een bijeenkomst in het plaatselijke theater ouders opstonden die zeiden: ‘we willen samen met de gemeente onze jongeren meer kansen en ondersteuning bieden.’ Toen kwam er ruimte. Niet omdat wij als gemeente duwde, maar omdat gemeenschap zelf verantwoordelijkheid nam.”

Na de pilot rolde Hardenberg de aanpak verder uit. De onderliggende OKO-principes, zoals werken met lokale partners, sturen op cijfers en investeren in de sociale omgeving en de lange termijn, zijn inmiddels verweven met het bredere sociaal beleid. De werkwijze slaat bruggen naar andere portefeuilles en worden ook toegepast op bredere maatschappelijke thema’s, zoals eenzaamheid en bestaanszekerheid.

Wat vraagt deze benadering van u als bestuurder?

“Loslaten en tegelijk goed luisteren en verbinden. Als overheid zijn we gewend om oplossingen te bedenken en uit te rollen, maar bij OKO moet je ruimte geven aan wat lokaal leeft. Dat vraagt om signaleren, de juiste mensen bij elkaar brengen en zorgen dat er voldoende middelen zijn. Maar ook: het agenderen in de raad, andere domeinen betrekken en blijven investeren in de lange adem. Dit werkt alleen als je voorbij je eigen termijn durft te kijken en de uitvoering structureel mogelijk maakt. Het eigenaarschap ligt bij de gemeenschap, maar het is aan ons om die beweging te blijven ondersteunen.”

Hoe zorgt u ervoor dat dit niet verdwijnt na uw ambtstermijn?

“In het begin dacht ik nog: hoe houden we dit vast? Maar OKO inmiddels is het stevig ingebed in ons beleid. Je ziet het in onze lokale educatieve agenda, in hoe scholen en jongerenwerkers samenwerken en in de manier waarop de GGD meedenkt. Het leeft breed, dat maakt het duurzaam. Ik maak me dan ook geen zorgen over wat er na de verkiezingen gebeurt. OKO zit inmiddels in het DNA van onze werkwijze.”

Wat is er concreet veranderd in Hardenberg?

“Net als in IJsland kost het bij ons tijd om effecten van de aanpak zichtbaar te maken. In Hardenberg zijn inmiddels de eerste veranderingen gesignaleerd in zowel de samenwerking tussen partijen als in wat jongeren en ouders teruggeven in gesprekken en monitoringsdata. En er zijn tal van initiatieven ontstaan. Zoals oudergroepen die bijvoorbeeld een escape room voor jongeren hebben opgezet. Of de ludieke actie tijdens carnaval, waarbij ouders verkleed als hart meeliepen met de boodschap: ‘Nee, omdat ik van je hou’.

Op de school De Nieuwe Veste is De Huiskamer gekomen: een plek waar jongeren terechtkunnen voor rust, een gesprek of contact met het jongerenwerk. Ook is het sport- en cultuuraanbod verbreed, met bijvoorbeeld streetart en laagdrempelige vormen van bewegen. Het belangrijkste is misschien wel dat het nu niet meer alleen van de gemeente is. Scholen, ouders en jongerenwerkers voelen zich mede-eigenaar van de aanpak.”

Ook de samenwerking met de GGD kreeg een nieuwe vorm. In plaats van de gebruikelijke vierjaarlijkse monitoring werd gekozen voor een frequentere en inhoudelijk scherpere benadering. De vragenlijsten richten zich niet alleen op cijfers over middelengebruik, maar ook op thema’s als ouder-kindcontact, welzijn en thuissituatie. Daarmee werd de informatie veel concreter en beter bruikbaar, ook voor ouders en scholen.

Waarom is het goed dat OKO lokaal wordt vertaald?

“Iedere gemeenschap is anders. Wat werkt in Dedemsvaart werkt niet per se in Amersfoort of Urk. Je moet echt kijken naar het karakter van een wijk of dorp. Wat is de cultuur, wie spelen er een rol, hoe kijkt men naar de overheid? Je kunt geen blauwdruk maken. Daarom geloof ik in een lokale vertaling van OKO: het Hardenbergse model is ónze vertaling.”

Wat zou u andere gemeenten willen meegeven die overwegen om met OKO te starten?

“Kies voor OKO als je durft te investeren in je gemeenschap, in het gesprek, in het vertrouwen, in het samen zoeken. Dan zie je iets verschuiven. Niet alleen in cijfers, maar ook in hoe mensen elkaar weer weten te vinden. Dan begint echte preventie.”

Meer weten over OKO? Mail naar OKO@trimbos.nl, bezoek trimbos.nl/OKO