Wat kunnen ouders doen om problematisch socialemediagebruik bij hun kind te voorkomen?

Sociale media bieden veel voordelen die een positieve impact kunnen hebben op het welzijn van jongeren. Maar ze brengen ook risico’s met zich mee. Zo blijkt uit onderzoek dat een kleine groep jongeren de controle over het gebruik verliest. Dit kan zorgen voor problemen op school, in vriendschappen, thuis en voor de gezondheid van de jongere. Dit noemen we problematisch socialemediagebruik. In mijn promotieonderzoek onderzocht ik de rol van ouders in het voorkómen van dergelijk problematisch gebruik van sociale media. Hierbij keek ik naar gezinnen met kinderen tussen de 10 en 18 jaar oud.

Problematisch socialemediagebruik lastig in te schatten voor ouders

Ouders en jongeren denken vaak anders over het socialemediagebruik van jongeren. In mijn onderzoek heb ik gekeken of jongeren en hun ouders hetzelfde rapporteren over problematisch socialemediagebruik van jongeren. Beide groepen vulden de Social Media Disorder Scale in. Dit is een vragenlijst die kenmerken van problematisch gebruik meet. De resultaten laten zien dat jongeren en hun ouders het vaak niet met elkaar eens zijn; zo kwam het vaak voor dat ouders wél aangaven problematisch socialemediagebruik te zien bij hun kind, maar jongeren niet, of andersom.

Ook waren inschattingen van ouders over problematisch gebruik niet gelinkt aan bijvoorbeeld depressieve gevoelens of lagere levenstevredenheid bij de jongere. Dit zijn factoren die wél vaak aanwezig zijn wanneer jongeren zélf aangeven problematisch gebruik te ervaren. Dit betekent dat ouders mogelijk niet goed kunnen inschatten of er nu wel of geen kenmerken van problematisch socialemediagebruik bij hun kind aanwezig zijn.

Het is niet zo gek dat het voor ouders lastig is om in te schatten wanneer het socialemediagebruik van hun kind problematisch is. Sommige kenmerken zijn namelijk moeilijk te zien. Zoals sociale media gebruiken om niet aan vervelende dingen te hoeven denken of stiekem online gaan. Daarnaast kunnen ouders die zich zorgen maken over socialemediaverslaving eerder geneigd zijn het socialemediagebruik van hun kinderen als problematisch te beschouwen, terwijl dit misschien niet zo is.

Daarom moeten we voorzichtig zijn met hoe we ouderrapportages over problematisch socialemediagebruik van jongeren gebruiken in onderzoek.

Steun van ouders en vrijheid bínnen bepaalde grenzen helpt

Er zijn een aantal dingen die ouders kunnen doen om bij te dragen aan het voorkomen van problematisch socialemediagebruik bij hun kind. Zo laat het onderzoek zien dat een positieve opvoedstijl beschermend kan werken. Een positieve opvoedstijl houdt in dat jongeren emotionele steun ervaren van hun ouders, de vrijheid krijgen om eigen keuzes te maken die passend zijn bij hun leeftijd en tegelijkertijd duidelijke grenzen meekrijgen. Jongeren die deze drie aspecten in hun opvoeding ervaren, hebben een kleinere kans op problematisch socialemediagebruik. Ongeacht of er thuis afspraken zijn over telefoongebruik.

Het effect van regels over smartphone en internet hangt af van de leeftijd

Als ouders regels stellen over het smartphone- en internetgebruik, hangt het effect daarvan af van de leeftijd van hun kind. Zo kunnen regels zoals ‘de telefoon blijft ’s avonds beneden’ het risico op het ontstaan van problematisch gebruik verkleinen bij kinderen tot 12 jaar. Vanaf ongeveer 12 jaar hebben dit soort afspraken geen effect. En bij jongeren ouder dan 16 jaar werken strikte regels van ouders zelfs averechts: bij die leeftijdsgroep kunnen strikte regels samen juist zorgen voor een groter risico op problematisch gebruik. Waar kinderen van basisschoolleeftijd meer open staan voor regels van ouders, kan dit bij oudere tieners juist voor weerstand zorgen. Daarnaast hebben oudere jongeren vaak al sterke socialemediagewoonten ontwikkeld en is het lastig die gewoonten terug te draaien.

De belangrijkste boodschap: maak op tijd, nog vóórdat kinderen een eigen smartphone hebben, afspraken over het gebruik. Geef jongeren naarmate ze ouder worden geleidelijk aan meer eigen verantwoordelijkheid. Maar blijf als ouder in contact en bied ondersteuning. Op deze manier kunnen ouders jongeren helpen bij het vinden van een gezonde digitale balans, en problematisch gebruik van sociale media helpen voorkomen.

Meer informatie

• Promotieonderzoek ‘From controlling to connecting. The role of parents in adolescents’ problematic social media use’
• Kennisdossier Feiten en cijfers over digitale media
• Kennisdossier Digitale media en opvoeden
• Nieuwsbericht ‘De impact van sociale media op het welzijn is niet voor alle jongeren hetzelfde’