In verbinding met kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving (KOPP/KOV)

Elze Struijk, lid van de landelijke KOPP/KOV-adviesraad en familiecoach, deelt in deze blog negen tips voor professionals die werken met deze kinderen.

Vergeet je voetbal niet!

Samen iets actiefs doen is een laagdrempelige manier van contact maken. Doe een concreet voorstel, zoals ‘Zullen we volgende week samen voetballen of een spelletje doen?’. Je beweegt richting wat het kind leuk en belangrijk vindt. Zo groeit vertrouwen en ontstaat ruimte voor gesprek, als het kind daar klaar voor is.

“Geef me woorden voor wat ik zelf niet kan zeggen.” – Elze

Zoek samen naar taal die past

In sommige gezinnen zijn de problemen zichtbaar, zoals ziekte van een ouder, een opname, middelengebruik of ruzies. In andere gezinnen ontbreekt iets wat minder zichtbaar is: emotionele steun, stabiliteit of veiligheid.

In zulke situaties is: ‘Hoe gaat het thuis?’ is dan een grote vraag. Want wat is eigenlijk ‘goed of slecht’, als je niet beter weet? Daarnaast praten deze kinderen vaak niet makkelijk over wat er thuis gebeurt. Vanwege verantwoordelijkheid, schaamte of loyaliteit naar hun ouders.

Door te spelen met taal geef je woorden aan gevoelens die anders onbesproken blijven. Vervang ‘hoe gaat het thuis?’ door ‘welke kleur heeft vandaag?’ of schrijf bijvoorbeeld samen een weerbericht over emoties van het kind of de ouder. Speel met taal en wees creatief!

Sta naast het kind

Letterlijk én figuurlijk. Ga niet tegenover een kind zitten, maar naast elkaar. Maar bedenk je ook welke plek je inneemt in de kamer. Blijf jij staan als het kind gaat zitten? 

Loop samen een stukje of kijk samen ergens naar. Dat maakt een gesprek minder zwaar en minder spannend. Ook in taal kun je ‘naast’ iemand staan: door open vragen te stellen en ruimte te laten voor stilte.

Dat wat je niet zegt

Een kind voelt vaak aan of iemand te vertrouwen is. Vooral KOPP/KOV kunnen daar een scherp gevoel voor hebben. Daarom gaat het niet alleen om wat je zegt, maar ook om je houding, je lichaamstaal en wat je uitstraalt. 

Daarvoor moet je als gesprekspartner ook naar jezelf kijken. Wat neem jij mee in het gesprek? Heb je bijvoorbeeld al een oordeel of een bepaald idee over hoe het thuis is? En wat wil je uit het gesprek halen? Soms is willen weten wat er thuis speelt minder belangrijk dan er gewoon zijn.

Geef iets van jezelf

Vaak durven KOPP/KOV zich minder makkelijk open te stellen. Juist omdat ze gewend zijn dat een volwassene niet altijd beschikbaar is. 

Het is daarom belangrijk om de afstand kleiner te maken en openheid te creëren. Dat werkt twee kanten op. Deel daarom iets kleins over jezelf – iets dat je zelf spannend of leuk vindt.

Tussen de regels

KOPP/KOV laten verschillend gedrag zien om met een thuissituatie om te gaan. Soms kan dat gedrag ook positief lijken. Denk bijvoorbeeld aan lang blijven hangen op school, deelnemen aan alle clubjes of leerkrachten helpen. Wees daarom nieuwsgierig naar de motivatie van het gedrag van het kind.

Kleine stappen

KOPP/KOV leggen een lange weg af. Jij ‘wandelt’ een stukje mee. Het oplossen van de thuissituatie is vaak niet mogelijk. Bijvoorbeeld omdat je geen contact hebt met de ouders. Of omdat je het vanuit jouw rol niet kunt veranderen. Een stuk meelopen met het kind is ook een steunende factor. En weet: het goede voorbeeld geven door een betrouwbare volwassene te zijn, is al een mooie stap.

Ik geloof in jou!

Kinderen zijn niet hun thuissituatie. Zoals de Kinderombudsman stelt: kinderen willen, net als ieder ander, spelen, leren, lachen en zich veilig voelen. Geef ruimte voor die gewone dingen. Laat merken dat ze gezien worden, dat ze mogen ontdekken en leren. Dat is misschien wel de belangrijkste vorm van steun.

Samen kom je verder

Het kind hoeft het niet alleen te doen. Maar jij als professional ook niet.
Soms is er geen contact met de ouders van het kind, maar is er wel een ander netwerk waarmee je rondom het kind kunt gaan staan. Dat kan ook informeel en zonder de thuissituatie te noemen. 

En wie denken er met jou mee als professional? Kun je met collega’s overleggen of heb je de input van een expert nodig? Bij Mentaal Vitaal kun je terecht voor collegiaal overleg. 

KOPP/KOV-adviesraad

De adviesraad is onderdeel van het Trimbos-instituut en denkt mee over beleid, onderzoek en voorlichting. Zodat KOPP/KOV-kinderen beter gezien en begrepen worden.

Meer weten?

Wil je als professional meer doen voor KOPP/KOV? Het Trimbos-instituut biedt kennis, handreikingen en praktische hulpmiddelen: 

• Informatieboekjes voor kinderen en ouders: Handreiking informatieboekjes KOPP/KOV – Trimbos-instituut 
• Infographic KOPP/KOV: Infographic-KOPP-KOV.ashx
• Beeldverhalen (in meerdere talen): Beeldverhalen in vier talen voor kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving – Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie 
• Groepsaanbod, zoals Ouder-baby interventie (0-12 mnd), Piep zei de muis (4-8 jr), Doe-praatgroep, Tienergroep en Jongerengroep. 
• KOPPSupport: een website voor jongeren van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen. Je vindt er informatie, advies en verhalen van anderen. Ook kun je gratis en anoniem gebruik maken van een online groepscursus en mailen met een deskundige. 
• KopOpOuders: online ondersteuning voor ouders met psychische of verslavingsproblemen en/of hun partners. Gratis en anoniem kun je gebruikmaken van een zelfhulpcursus of online groepscursus. Daarnaast kun je mailen met een deskundige.
• Kaart met ondersteuningsaanbod. Op de kaart zie je welke organisaties bij jou in de regio ondersteuning bieden. Kinderen en ouders kunnen de kaart gebruiken.  
• Info- en advieslijn van Mentaal Vitaal: voor meer informatie, advies en ondersteuning. Ook voor professionals. Je kunt bellen (0900-1994), chatten of mailen.
• Voor professionals: www.koppkov.nl  

 Deze tekst is geschreven door Elze Struijk (lid van de KOPP/KOV adviesraad en familiecoach) in samenwerking met Abbey Visser, Msc. (content manager Publieksinformatie Mentale Gezondheid).