Hoe kunnen beleidsmakers en professionals bijdragen aan het versterken van de mentale gezondheid van de jeugd? Op deze pagina gaan we in op beleid en interventies die hierbij behulpzaam kunnen zijn.
Integrale aanpak
Als samenleving zijn we met elkaar verantwoordelijk voor een stevig fundament voor gezond, veilig en kansrijk opgroeien [1]. Ouders zijn niet de enige opvoeders van hun kind; ook andere volwassenen in bijvoorbeeld de familiekring, de buurt en het onderwijs dragen bij aan de opvoeding. De verschillende omgevingen waarin het opvoeden plaatsvindt en de sociale relaties waarbinnen ouder en kind functioneren, vormen samen de pedagogische basis. Een sterke pedagogische basis tijdens het opgroeien draagt bij aan welbevinden in het latere leven [1].
Een sterke pedagogische basis vereist een duurzame, integrale aanpak. Binnen een integrale aanpak is er aandacht voor alle leefomgevingen van de jeugdige en werken verschillende partners zoals gemeenten, onderwijs en zorg domeinoverstijgend met elkaar samen. Ook wordt binnen een integrale aanpak aandacht besteed aan zowel het bevorderen van beschermende factoren, het terugdringen van risicofactoren als vroegsignalering van beginnende problemen [2]. Interventies worden niet los ingezet, maar zijn ingebed in een breed gedragen beleid. Alle elementen versterken elkaar en dragen bij aan een samenhangende aanpak [3].
Hieronder volgen enkele bestaande programma’s waarbij een integrale aanpak centraal staat:
Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO)
Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO) is een integrale aanpak voor gemeenten die hen helpt om samen met lokale partners te werken aan gezonde en gelukkige jeugd.
Gezonde School
Gezonde School helpt en stimuleert onderwijsprofessionals en scholen structureel en planmatig te werken aan een gezonde leefstijl en de fysieke en mentale gezondheid van leerlingen en studenten. De integrale aanpak langs vier pijlers (educatie, signaleren, schoolomgeving en beleid) is de essentie van de Gezonde School-aanpak.
Welbevinden op School
Welbevinden op School is een kennis- en ondersteuningsprogramma dat scholen, gemeenten en gezondheidsbevorderaars van de GGD (Gezonde School Adviseurs) handvatten biedt om schoolbreed te werken aan het welbevinden van leerlingen en studenten.
Samenwerking
Eén van de succesfactoren van een integrale aanpak is een duidelijke regievoerder. Een andere succesfactor is een goed functionerend netwerk van samenwerkingspartners [2]. Hieronder volgen tools die kunnen ondersteunen bij de samenwerking.
Bevordering mentale gezondheid jeugd
Deze handreiking helpt gemeenten samen met partners te werken aan een samenhangend beleid dat de mentale gezondheid van alle jeugd ten goede komt. Het bevat een stappenplan dat kan ondersteunen bij het ontwikkelen van een integrale aanpak rondom mentale gezondheid van de jeugd (leeftijd 0-18 jaar).
Wegwijzer Rondom Jong
De wegwijzer Rondom Jong, oorspronkelijk ontwikkeld voor depressiepreventie, is een gesprekstool om de samenwerking op school of in de regio (verder) vorm te geven en te versterken aan de hand van de reis van de jongere die te maken kan krijgen met (depressie)klachten.
Landelijke programma’s
Verschillende landelijke programma’s zijn gericht op het verbeteren van de mentale gezondheid. Hierop kan aangesloten worden bij de ontwikkeling van een integrale aanpak. Zo is er de landelijke aanpak 'Mentale gezondheid: van ons allemaal', waarbinnen specifiek aandacht is voor jongeren en jongvolwassenen. Hierin pleit de Nederlandse overheid voor een integrale aanpak.
Naast deze aanpak zijn er verschillende andere landelijke programma’s opgezet met als doel het bijdragen aan preventie van mentale problemen, het bevorderen van (mentale) gezondheid en/of het verbeteren van de jeugdhulp. Voorbeelden volgen hieronder.
Gezond en Actief Leven Akkoord
Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) is opgezet zodat gemeenten structurele subsidie krijgen voor het ontwikkelen van een preventieve integrale aanpak. De stip op de horizon is een gezonde generatie in 2040, met weerbare, gezonde mensen die kunnen opgroeien, leven, werken en wonen in een gezonde leefomgeving, en waarin sprake is van een sterke sociale basis.
Landelijke Agenda Suïcidepreventie
De Landelijke Agenda Suïcidepreventie 2021-2025 heeft als doel het versterken van een integrale netwerkaanpak om het aantal suïcides en suïcidepogingen terug te dringen. De projecten binnen de Landelijke Agenda Suïcidepreventie 2021-2025 richten zich onder andere op jongeren en het onderwijs.
Hervormingsagenda Jeugd
De Hervormingsagenda Jeugd moet leiden tot een verbetering van de jeugdhulp en een financieel beheersbaar en duurzaam jeugdstelsel. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), zorgaanbieders, cliënten(vertegenwoordigers), zorgprofessionals en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten werken hierbij samen.
Eén tegen eenzaamheid
Eén tegen eenzaamheid is een programma om eenzaamheid in Nederland te verminderen. Het programma richtte zich tot 2022 specifiek op ouderen, maar de vervolgaanpak 2022-2025 is gericht op alle leeftijden.
Meerjarenprogramma Depressiepreventie
Het Meerjarenprogramma Depressiepreventie is opgezet om het aantal mensen dat een depressie krijgt te verminderen. Het programma richt zich op zes groepen met een hoog risico, waaronder jongeren.
Interventies
Om de mentale gezondheid van de jeugd te versterken, is er een groot aanbod aan interventies beschikbaar. Deze zijn opgenomen in verschillende databanken.
Zo staan in het Loket Gezond Leven alle erkende leefstijlinterventies. Van een erkende leefstijlinterventie heeft een onafhankelijke commissie met experts uit wetenschap en praktijk vastgesteld dat de interventie goed in elkaar zit en effect heeft.
De Databank Effectieve jeugdinterventies bevat beschrijvingen van interventies voor hulp bij opgroeien en opvoeden. Deze interventies zijn door een onafhankelijke erkenningscommissie beoordeeld.
Daarnaast biedt de factsheet Effectieve interventies en beleid: mentale gezondheid en preventie een overzicht van effectieve interventies ter bevordering van de mentale gezondheid per levensfase. Ook bevat deze factsheet kansrijke interventies. Deze zijn bijvoorbeeld beoordeeld als goed onderbouwd, aangedragen door experts of veel uitgevoerd in de praktijk.
Interventies op school
In de levensfase jeugd is de school een passende omgeving om vrijwel alle kinderen en jongeren te bereiken met aanbod voor het versterken van mentale gezondheid. Een groot deel van de erkende interventies in deze levensfase vindt plaats op school. De meest voorkomende typen interventies bedoeld voor scholen richten zich op:
- Sociaal-emotionele vaardigheden, veerkracht en vaardigheden om ‘nee’ te zeggen
- Bevorderen sociaal gedrag, conflicthantering en tegengaan van pesten
Naast een verschil in doel, kan een onderscheid gemaakt worden tussen interventies die kunnen worden ingezet voor alle leerlingen, en interventies die zijn bedoeld voor specifieke groepen leerlingen, bijvoorbeeld leerlingen met angst- of stressklachten die extra ondersteuning nodig hebben.
De interventiematrix van de Databank Effectieve jeugdinterventies bevat een overzicht van interventies verdeeld over tien veelvoorkomende vragen en problemen bij opgroeien en opvoeding. De interventies zijn ingedeeld in drie vormen van preventie: universeel (voor iedereen), selectief (voor groepen met verhoogd risico) en geïndiceerd (voor individuen met problemen of verhoogd risico op problemen). Via ‘locatie’ kan de school of een andere plaats worden geselecteerd.
Ontbrekend zicht op kwaliteit
Er zijn echter ook veel interventies die niet zijn opgenomen in de verschillende databanken, maar die wel, op grote of kleine schaal, worden gebruikt in de praktijk, terwijl goed zicht op de kwaliteit ontbreekt. Er is slechts van een klein deel van de bestaande interventies bekend wat de effecten zijn, waardoor we nog onvoldoende weten wat werkt, voor welke jongeren en in welke leeftijd [4].
Richtlijnen en praktijkstandaarden voor praktijkprofessionals
Bent u een praktijkprofessional die werkt met jeugd en heeft u behoefte aan richtlijnen die beschrijven wat onder goed professioneel handelen wordt verstaan? Kijk dan in de Databank Richtlijnen van het Nederlands Jeugdinstituut. De richtlijnen zijn gebaseerd op praktijk- en wetenschappelijke kennis, en ervaringen van kinderen, jongeren en opvoeders.
Bent u op zoek naar kennis over diagnose en behandeling van specifieke psychische aandoeningen? Bekijk dan de praktijkstandaarden van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie.
