De coronacrisis heeft grote gevolgen voor gebruikers van drugs die extra kwetsbaar zijn en zorg nodig hebben. Vanuit het Harm Reduction Netwerk (HRN) van het Trimbos-instituut hebben we samen met Stichting Mainline en Belangenvereniging Druggebruikers MDHG de effecten van de coronamaatregelen op harm reduction voorzieningen en hun doelgroepen geïnventariseerd. Ook de situatie in Europa volgen we op de voet.
Vragen?
Op deze pagina
4e inventarisatie: zorgen én good practices behouden
Op 8 december is de vierde inventarisatie (pdf) verschenen van coronamaatregelen in harm reduction voorzieningen en de impact ervan op mensen die drugs gebruiken. Uit de vorige 3 inventarisaties (zie voor de samenvattingen hieronder) bleek al dat er een groep mensen die voorheen van harm reduction voorzieningen gebruik maakte, nu geen toegang meer heeft tot die voorzieningen en daardoor uit beeld raakte.
Helaas zien we dat dit probleem nog steeds speelt. Daarnaast constateren we dat de zorg en hulp aan mensen die drugs gebruiken vaak doorgaat, zij het in aangepaste vorm. Ook zien we dat in sommige voorzieningen het zich houden aan de hygiënemaatregelen makkelijk gaat en makkelijk is vol te houden, en dit in andere voorzieningen moeizamer is.
Tenslotte uiten de ondervraagden in deze inventarisatie ook de wens dat good practice opgedaan tijdens de coronacrisis hopelijk een blijvend karakter krijgen. Zoals bijvoorbeeld meer rust, meer individuele aandacht en ruimte voor creatieve en alternatieve oplossingen voor problemen van mensen die drugs gebruiken. Ook het meer ‘out-of-the-box’ denken zonder dat hier uren aan overleg voorafgaat wil men graag behouden.
De rapportage werd tijdens een expertmeeting op 8 december gepresenteerd en bediscussieerd. Naast mensen uit de voorzieningen en belangenbehartigers was hier ook een contactpersoon van het Ministerie van VWS aanwezig.
De inventarisaties in harm reduction voorzieningen zijn gecoördineerd vanuit het Harm Reduction Netwerk (HRN) van het Trimbos-instituut samen met de veldwerkers van Stichting Mainline en Belangenvereniging Druggebruikers MDHG.
De informatie is afkomstig van medewerkers van verschillende voorzieningen en contactpersonen van het Harm Reduction Netwerk uit het hele land, veldwerkers van Stichting Mainline en van belangenbehartigers uit verschillende grote steden. Ook hebben medewerkers van Straatkranten en van Straatadvocaten in enkele steden informatie aangeleverd. Ten slotte zijn ook enkele personen die gebruik maken van harm reduction voorzieningen, bevraagd over de maatregelen.
1e inventarisatie: Impact op voorzieningen drugsgebruikers
Naar aanleiding van signalen dat de zorg voor kwetsbare drugsgebruikers in de knel dreigde te raken, is in de periode 17 maart – 2 april 2020 een snelle 1e inventarisatie (pdf) gemaakt van coronagerelateerde maatregelen in met name gebruiksruimtes, de methadon- en heroïneverstrekking, laagdrempelige voorzieningen en opvanglocaties. Doel was om zicht te krijgen op de mogelijke gevolgen van de coronacrisis voor met name groepen drugsgebruikers die extra kwetsbaar zijn en extra zorg nodig hebben.
Gebruikers hebben over het algemeen begrip voor de aanpassingen en lijken zich vooralsnog goed aan de maatregelen te houden voor zover dat mogelijk is. Uitdagingen liggen onder andere in de laagdrempelige voorzieningen/inloopcentra en (nacht)opvang, waar veel mensen dicht op elkaar verblijven en in het wegvallen van dagbestedingsprojecten.
2e inventarisatie: Knelpunten en good practices
Na het in kaart brengen van ingevoerde maatregelen ter voorkoming van verdere verspreiding van het coronavirus, heeft het Harm Reduction Netwerk van het Trimbos-instituut, samen met Mainline en de MDHG zich in april gericht op het inventariseren van knelpunten in de uitvoering ervan. Waar loopt men tegenaan, maar ook: Hoe lost men dit op of hoe zou dit opgelost kunnen worden?
De inventarisatie laat zien dat de voorzieningen (gebruiksruimtes, methadon- en heroïneverstrekking, en inloopcentra) vooralsnog blijven functioneren, maar dat de verscherpte hygiëneregels en het principe van ‘sociale distantie’ hebben geleid tot een aantal essentiële aanpassingen in de dagelijkse praktijk bij alle deelnemende voorzieningen.
De oplossingen zitten ‘m vaak in tijdelijke, vaak creatieve aanpassingen van regels: als niet kan wat moet, dan moet wat wel kan. Voorbeelden hiervan zijn beeldbellen tussen cliënt en behandelaar in plaats van face-to-face contacten of een tijdelijke verruiming van de regels in laagdrempelige voorzieningen.
bekijk het overzicht van knelpunten en suggesties ter verbetering (pdf)
3e inventarisatie: Deel groep dreigt uit beeld te raken
Begin juli verscheen de derde update van de inventarisatie, waarvan we de hoofdlijnen in een gesprek met het drugsteam van VWS en de staatssecretaris Volksgezondheid Paul Blokhuis zijn besproken. Zo zien we dat de maatschappelijke gevolgen van de coronacrisis voor de doelgroepen van de harm reduction voorzieningen groot zijn. Denk hierbij onder meer aan het isolement waar een groep mensen in terecht is komen, het wegvallen van voorzieningen en hulpverlening en het wegvallen van dagbesteding en inkomen.
Ook is gebleken dat een groep mensen die voorheen van de voorzieningen gebruik maakten, nu uit beeld dreigt te raken en dat met de versoepeling van de coronamaatregelen de noodopvangvoorzieningen worden afgeschaald en mensen weer naar de straat worden verwezen. Het blijft daarom zaak de situatie in harm reduction voorzieningen en de impact ervan op mensen die van de voorzieningen gebruik maken.
Situatie in Europa
Uit de Trendspotter rapportage van het EMCDDA (verschenen op 13 mei 2020) blijkt dat de nationale coronamaatregelen in de meeste EU lidstaten hebben geleid tot een daling in de toegankelijkheid van harm reduction voorzieningen en zorg voor drugsgebruikers. In sommige landen of regio’s is de zorg stopgezet of zijn instellingen tijdelijk gesloten, omdat deze niet in staat waren de vereiste nationale veiligheidsmaatregelen te implementeren. Voorbeelden zijn inloopcentra en laagdrempelige voorzieningen in bepaalde delen van Frankrijk en Italië, en drugsgebruiksruimten in Noorwegen en enkele Duitse steden.
Ook een tekort een geschoold personeel kan een rol spelen, bijvoorbeeld vanwege (zelf) quarantaine, zorg voor kinderen thuis, ‘wisseldiensten’ (gedeeltelijke staf), en zorgmedewerkers van harm reduction voorzieningen die worden ingezet in ziekenhuizen. Andere uitdagingen zijn een tekort aan bescherming- en ontsmettingsmateriaal (zeep, mondkapjes) en problemen om ‘telecare’ voorzieningen te gebruiken.
Verder was er een opvallende daling van meer dan 50% in de hulpvraag voor drugsproblemen in vier landen (Bulgarije, Italië, Portugal en Lithouwen) in het eerste kwartaal van 2020. Met name het aantal nieuwe en reeds in behandeling zijnde opiaatcliënten nam af. Anderzijds leek in de beginfase van de coronacrisis in een aantal landen (Tsjechië, Frankrijk, Italië en Luxenburg) eerder sprake te zijn van een stijging van het aantal opiaatverslaafden dat zich meldde voor opiaat-substitutiebehandeling (zoals methadonverstrekking). Dat komt mogelijk door een tekort aan heroïne op de illegale drugsmarkt en/of door sluiting van bepaalde diensten, waardoor een toename bij de overblijvende voorzieningen ontstond. Ook in Nederland zagen we deze trend (tijdelijk) op lokaal niveau.
