Alcohol en sterfte

Alcohol is in Nederland een belangrijke oorzaak van (vroegtijdige) sterfte. De cijfers met betrekking tot alcoholsterfte zijn afkomstig uit verschillende bronnen die verzameld zijn in het jaarbericht van de Nationale Drug Monitor (NDM) van het Trimbos-instituut.¹ Sinds 2018 hanteert de NDM¹ als belangrijkste bron voor de schatting van de alcoholsterfte de cijfers van het RIVM.

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Sterftecijfers van het RIVM

De schattingen van de alcoholgerelateerde sterfte sinds 2019 van het RIVM zijn gebaseerd op een nieuwe rekenmethode. Deze schattingen zijn daarom niet vergelijkbaar met eerdere schattingen.

Het aantal alcoholgerelateerde sterftegevallen wordt in 2021 geschat op 2.390 (marges: 1.890–3.850). Dat is 1,4% van de totale sterfte.

Een beroerte, psychische ziekten, kanker en alcohol geïnduceerde leverziekte zijn belangrijke oorzaken van alcoholgerelateerde sterfte.²
In deze schatting is een beschermend effect gevonden van matig alcoholgebruik op sterfte aan coronaire hartziekten onder mannen (zie tabel). Gezien de gevolgen van alcoholgebruik op andere ziektes en aandoeningen wordt ondanks dit beschermende effect niet geadviseerd om alcohol te drinken.
Het geschatte aantal alcoholgerelateerde sterftegevallen was in 2021 vergelijkbaar met 2020, toen het geschat werd op 2.500 (marges: 1.900 – 3.900), en 2019 (2.400; marges: 1.900–3.900).

De onderstaande tabel geeft voor verschillende aandoeningen een overzicht van het geschatte aantal sterfgevallen die kunnen worden toegeschreven aan alcoholgebruik. Ook worden percentages weergegeven, dit is het percentage alcoholgerelateerde sterfgevallen van het totaal aantal sterfgevallen door de bijbehorende aandoening. Als we kijken naar borstkanker zien we bijvoorbeeld dat, in het peiljaar 2021, onder vrouwen 100 sterfgevallen door borstkanker kunnen worden toegeschreven aan alcoholgebruik. Dit is 3,1% van de totale aantal sterfte door borstkanker onder vrouwen in datzelfde jaar.

Vergelijking met andere cijfers

Naast de cijfers van het RIVM zijn ook andere cijfers over de alcoholsterfte in Nederland beschikbaar. Deze cijfers variëren echter zeer, mede door verschillen in de gebruikte methode. We lichten hieronder de andere cijfers kort toe.

CBS Doodsoorzakenstatistiek
Tot 2012 rapporteerde de Doodsoorzakenstatistiek van het CBS de totale alcoholsterfte als de optelsom van de primaire en secundaire alcoholsterfte. Het totale cijfer schommelde tussen 2005 en 2012 rond de 1.700 gevallen per jaar (waarvan ongeveer 700 primaire alcoholsterfte en 1.000 secundair).

Vanwege een verandering in de codering is vanaf 2013 geen vergelijking meer mogelijk met voorgaande jaren in de primaire alcoholsterfte.³ ⁴ Daarnaast is een schatting van de secundaire alcoholsterfte sinds 2013 niet meer mogelijk. In 2022 stierven in totaal 1.092 mensen door alcohol als primaire doodsoorzaak. Door de verandering in methodiek, zijn deze cijfers minder toereikend als totaaloverzicht voor alcoholsterfte (zie voor meer cijfers de Nationale Drug Monitor).

Bovenstaande cijfers geven een onderschatting van de werkelijke sterfte door alcohol omdat de cijfers zich beperken zich tot primaire alcoholsterfte en omdat de bijdrage van alcoholgebruik aan de sterfte niet altijd herkend wordt. Om deze redenen presenteren we ook de schatting van de alcoholgerelateerde sterfte door het RIVM (zie hierboven).

Internationale onderzoeken
Naast de nationale cijfers zijn er in 2020 internationale onderzoeken uitgebracht naar de alcoholgerelateerde sterfte, waarin ook een aparte schatting voor Nederland is opgenomen.

De WHO heeft in 2019 een schatting van de alcoholsterfte gemaakt, wereldwijd en per land.⁵ De methode van de WHO verschilt aanzienlijk van de methode die door het RIVM is toegepast, wat betreft het aantal ziektes dat is meegenomen en de berekening van het risico op de ontwikkeling van ziekte bij blootstelling aan alcohol. De WHO berekende dat 4.945 mensen in Nederland stierven aan de gevolgen van alcohol (marges 3.850-6.794).
De Global Burden of Disease study⁶ kwam in oktober 2020 met schatting van de alcoholsterfte. Met 7.570 sterfgevallen (marges 6.200–9.120) kwam deze studie schatting fors hoger uit dan andere schattingen. De methode van deze studie verschilt aanzienlijk van de methode die door het RIVM is toegepast, wat betreft het aantal ziektes dat is meegenomen en de berekening van het risico op de ontwikkeling van ziekte bij blootstelling aan alcohol.

Meer cijfers?
De Nationale Drug Monitor (NDM)¹ geeft een overzicht van de trends, laatste cijfers en feiten over het gebruik van en schade door onder andere alcohol. In de NDM zijn meer cijfers over ziekte en sterfte ten gevolge van alcoholgebruik te vinden. Daarnaast staat in de NDM ook een uitgebreide beschrijving van de gebruikte methodes van het RIVM en CBS.

Gerelateerde pagina's

Referenties

Referenties

Nationale Drug Monitor, editie 2023. Alcohol 11.7.2 Sterfte - Nationale Drug Monitor. https://www.nationaledrugmonitor.nl/alcohol-sterfte/. Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.
RIVM (2019). https://www.vtv2018.nl/sites/default/files/2018-07/20180711%20Achtergrondrapport%20Integratiematen%20VTV-2018%20beveiligd.pdf.
Harteloh, P. (2014). Verschuivingen in de doodsoorzakenstatistiek bij de introductie van het automatisch coderen. CBS: Den Haag/Heerlen.
Harteloh, P., Van Hilten, O. & Kardaun, J. (2014). Het automatisch coderen van doodsoorzaken: een nieuwe werkwijze bij de doodsoorzakenstatistiek. CBS: Den Haag/Heerlen.
Shield, K., Manthey, J., Rylett, M., Probst, C., Wettlaufer, A., Parry, C. D. H., & Rehm, J. (2020). National, regional, and global burdens of disease from 2000 to 2016 attributable to alcohol use: a comparative risk assessment study. The Lancet Public Health, 5(1), e51–e61. https://doi.org/10.1016/S2468-2667(19)30231-2
GBD 2019 Risk Factors Collaborators. (2020) Global burden of 87 risk factors in 204 countries and territories, 1990–2019: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. Lancet 2020; 396: 1135–59.