Kinderen van Ouders met Psychische Problemen (KOPP) en Kinderen van Ouders met Verslavingsproblemen (KOV) lopen een groter risico om zelf (later) psychische problemen of problematisch alcoholgebruik te ontwikkelen. Hoe liggen de cijfers, wat weten we van mogelijke oorzaken en hoe kan het ontstaan van deze problemen bij de volgende generatie voorkomen worden?
Expertisecentrum Alcohol
Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.
Blijf op de hoogte
Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:
Heeft u een vraag?
Stuur ons een mailPsychische problemen en verslavingsproblemen van één of beide ouders of van broers of zussen, kunnen ervoor zorgen dat kinderen risico lopen om psychische problemen en problematisch alcoholgebruik te ontwikkelen [1].
Wat is KOPP/KOV?
Vanwege de grote overeenkomsten tussen kinderen van ouders met verslavingsproblemen (KOV) en kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) worden deze groepen in beleid en praktijk vaak samengevoegd onder de naam KOPP/KOV. In het Landelijk Platform KOPP/KOV wisselen ggz- en andere zorgprofessionals actuele kennis en informatie uit.
> Lees meer over KOPP/KOV.
Cijfers KOPP/KOV en alcohol
De cijfers gaan meestal niet alleen in op alcoholproblematiek maar hebben vaak betrekking op de bredere problematiek van de KOPP/KOV-groep. Nederland telt jaarlijks 405.000 ouders met een psychische stoornis en/of verslaving. Deze ouders hebben samen 577.000 kinderen onder de 18 jaar [4].
Volgens schattingen hebben deze kinderen gedurende hun hele leven 3 tot 13 keer meer kans op psychische problemen of alcoholproblematiek. Ook doen ze 5 keer vaker een beroep op de geestelijke gezondheidszorg dan kinderen van ouders zonder deze problemen [4].
Er zijn geen kloppende cijfers van het aantal kinderen van ouders met een verslaving in Nederland. De cijfers lopen uiteen van 23.080 kinderen van wie één (of beide) ouder(s) verslavingsproblematiek heeft tot 300.000 kinderen van wie een ouder een alcoholverslaving heeft [5].
> Lees meer over de meest recente KOPP/KOV cijfers.
Risicogroepen binnen KOPP/KOV
Binnen de totale KOPP/KOV-groep is het risico op een stoornis het grootst bij [6]:
- Meisjes en vrouwen
- Kinderen van wie beide ouders een psychische stoornis hebben
- Kinderen van ouders die op jonge leeftijd een depressie en/of angststoornis kregen
- Kinderen uit minder goed functionerende gezinssystemen
Andere risicofactoren in het gezin
Problematisch alcoholgebruik van de ouders kan samenhangen met andere risicofactoren die aanwezig zijn in het voor problematisch alcoholgebruik zoals psychische problemen bij de ouder, conflicten of geweld binnen het gezin, en ook een gebrek aan toezicht op en betrokkenheid bij de kinderen kan een rol spelen [2]. Als ouders veel alcohol drinken, kan dit zorgen voor een positiever beeld ten aanzien van alcohol binnen het gezin én zorgen voor een hoger alcoholgebruik van de kinderen [1].
Genen en omgeving
Genen spelen een belangrijkere rol dan de omgeving als het gaat om vroeg beginnen met het drinken van alcohol. Maar hoe vaak iemand drinkt wordt juist meer bepaald door omgevingsfactoren. Volgens schattingen is ook het risico op het ontwikkelen van alcoholafhankelijkheid (verslaving) voor 50% tot 60% erfelijk bepaald [3]. Een verslaving die wordt overgedragen van ouder op kind wordt ook wel een transgenerationele verslaving genoemd (over de generaties heen).
Preventie transgenerationele verslaving
Preventieve interventies voor de KOPP/KOV-groep richten zich op het voorkomen van gedragsproblemen en psychische problemen in algemene zin en niet alleen op het voorkomen van problematisch middelengebruik. Gezinsinterventies kunnen overigens wel een gunstig effect hebben op het middelengebruik van de ouders [7].
De preventie richt zich doorgaans op vier onderdelen [4].
- Versterking van een positieve interactie tussen ouder en kind
- Ondersteuning van de (gezonde) ouder in de ouderrol.
- Versterking van het zelfvertrouwen, de coping vaardigheden en de sociale redzaamheid van het kind.
- Aanbieden van een ondersteunend netwerk of een vertrouwenspersoon.
Interventies om psychische stoornissen en psychische symptomen te voorkomen bij de KOPP/KOV-groep zijn effectief [8].
Bij de groep kinderen van ouders met een verslaving (KOV) zijn de volgende zaken extra belangrijk: het geven van informatie, het bieden van de mogelijkheid tot het stellen van vragen en lotgenotencontact, en het verbeteren van het welbevinden van de kinderen en de relatie met de ouders en opvoedondersteuning [6].
Helaas wordt de KOPP/KOV-doelgroep vaak nog onvoldoende bereikt. Dit komt door onbekendheid van de KOPP/KOV-problematiek en het KOPP/KOV-aanbod, en door het ontbreken van regie op lokale en regionale samenwerking [9].
> Lees meer over screeningsinstrumenten en interventies voor KOPP/KOV.
Gerelateerde pagina's
- Alcohol en opvoeding
- Zien drinken doet drinken?
De factsheet ‘Zien drinken doet drinken?' geeft een overzicht van de recente literatuur naar de effecten van alcoholgebruik in de sociale omgeving op kennis, opvattingen en gebruik van alcohol door jongeren. Er is ook een publiekssamenvatting van de factsheet.
Referenties
- Schrijvers, C., Snoek, A. & van den Ende, D. (2010). Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder volwassenen Rotterdam: IVO.
- Van Hasselt (red) (2010). Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder jongeren Utrecht: Trimbos-instituut.
- Anderson, P. & Baumberg, B. (2006). Alcohol in Europe: a public health perspective. London: Institute of Alcohol Studies.
- Goossens, F.X. & van der Zanden, A.P. (2019). Factsheet KOPP/KVO. Utrecht: Trimbos-instituut.
- Maaten, van der (2017). Van kindsbeen af: Overzicht & advies transgenerationele verslavingszorg: Resultaten Scoren/Trimbos-instituut/VPN.
- Havinga P.J., Boschloo, L., Bloemen, A.J.P., Nauta, M.H., de Vries, S.O., Penninx, B.W.J.H., Schoevers, R.A., Hartman, C.A. (2016). Doomed for disorder? High incidence of mood and anxiety disorders in offspring of depressed and anxious patients: A prospective cohort study. J Clin Psychiatry, e1-10.
- Cuijpers, P., Scholten, M. & Conijn, B. (2006). Verslavingspreventie. Een overzichtsstudie. Den Haag: ZonMW.
- Siegenthaler, E., Munder, T. & Egger, M. (2013). Effect of preventive interventions in mentally ill parents on the mental health of the offspring: systematic review and meta-analysis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 51(1):8-17.
- Zanden, R. van der, Haverman, M., van der Poel, A. (2016) Resultaten Rondgang in de KOPP/KVO Praktijk Resultaten praktijkvoering rond preventie, zorg en ondersteuning voor kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) en kinderen van verslaafde ouders (KVO) Utrecht: Trimbos-instituut.