Corona plaatst vergrootglas op pijnpunten én kracht van mensen met psychische kwetsbaarheid

Corona plaatst vergrootglas op pijnpunten én kracht van mensen met psychische kwetsbaarheid

Voor mensen met een psychische kwetsbaarheid zijn structuur, ‘echt’ contact met anderen en maatschappelijke inbedding van groot belang om het hoofd boven water te houden. In tijden van sociale isolatie nog meer dan anders. De veerkracht in de populatie is groot, maar de coronacrisis plaatste wel het vergrootglas op het ontbreken van de randvoorwaarden voor een goede kwaliteit van leven voor mensen met ernstig psychische aandoeningen. Dit blijkt uit het deelonderzoek die wij tussen april en juli uitvoerden.

Uitvoering onderzoek: interviews en logboek

In het deelonderzoek naar de impact van sociale isolatie op mensen met een psychische kwetsbaarheid werden 26 mensen met een psychische kwetsbaarheid geïnterviewd via het Panel Psychisch Gezien en 18 professionals en belangenbehartigers. Een deel van de cliënten (8) en professionals (7) hield een dagboek/logboek bij, wat ook de dynamiek door de tijd heen in beeld bracht. Alle interviews vonden telefonisch plaats. Wij voerden dit onderzoek uit met een onderzoekersconsortium bestaande uit de Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, het Ben Sajet Centrum, MEE en Pharos en mogelijk gemaakt door ZonMW.

Opleving of juist zeer moeilijke tijd

Een deel van de geïnterviewde voelde zich aanvankelijk goed bij de nieuwe situatie. Door het verstillen van de maatschappij viel immers een teveel aan prikkels en verplichtingen weg. Ook ervaarden sommige mensen een gevoel van onderlinge solidariteit in de maatschappij en werkte het normaliserend dat nu iedereen thuis zat met een minimum aan contacten en activiteiten. Anderen hadden het direct zwaar bij het wegvallen van zekerheden en structuur en met sociale contacten en de hulpverlening plots op afstand. Gevoelens van angst om ziek te worden, somberheid en eenzaamheid overheersten en klachten verergerden. Het herstel van mensen kwam tot stilstand omdat er geen nieuwe stappen konden worden gezet richting bijvoorbeeld dagbesteding, zelfstandig wonen, afbouw van medicatie of het starten van een nieuwe behandeling. Dit gebrek aan perspectief eiste zijn tol. Sommige mensen voelden zich in de kou gezet door de hulpverlening. Ook de zelfregiecentra moesten hun inloopvoorzieningen en groepen staken.

Veerkracht en vertraagde herstart

Het aantal besmettingen onder mensen met een psychische kwetsbaarheid is beperkt gebleven, er waren tot begin juli geen grote uitbraken in locaties voor beschermd wonen en ggz klinieken en speciale Covid-units in de instellingen zijn alweer in afbouw. Toch is voor veel mensen de situatie nog steeds verre van normaal. Want hoewel alom het beeld bestaat dat de coronamaatregelen sterk zijn versoepeld, is voor veel mensen de reguliere ondersteuning,  behandeling en dagbestedingsactiviteiten nog niet of niet volledig hervat. Ook in de intramurale settings bestaan nog steeds veel beperkingen. Mensen die deels afhankelijk zijn van hulpverlening en behandeling worden zo met de neus op de feiten gedrukt: de maatschappij start weer op, maar niet voor iedereen in gelijke mate. Bij veel mensen leeft nog steeds de angst om ziek te worden, vooral bij mensen die ook kampen met lichamelijke kwetsbaarheden.

Naarmate de crisis langer duurt, zien we verschillende reactiepatronen in het welbevinden van mensen. Mensen die eerst opveren, maar het daarna heel zwaar krijgen. De onzekerheid en de duur van de sociale isolatie gaat hen parten spelen en de steeds wijzigende maatregelen in de openbare ruimte leveren nieuwe stressoren op. Zij trekken zich terug. Mensen die het vanaf de start moeilijk hadden en voor wie het niet lukt gaandeweg een nieuwe balans te vinden. Het almaar moeten aanpassen aan de nieuwe omstandigheden, de eenzaamheid, angsten herleven en sombere gevoelens lopen op en zij raken almaar dieper in een negatieve spiraal, die voor sommigen leidt tot een crisissituatie. Door anderen wordt juist weinig deining ervaren: zij leven al langere tijd een bestaan in sociale isolatie en met een gebrek aan maatschappelijke verbinding. En er is de groep mensen die na een tijd de balans in het leven hervindt en opleeft. Zij ontplooien nieuwe bezigheden, creëren een nieuwe structuur en vinden manieren om contacten met anderen te onderhouden.

Pijnpunten én kracht onder een vergrootglas

De coronacrisis legt een vergrootglas op pijnpunten als sociale isolatie en het gebrek aan maatschappelijke inbedding dat een deel van de mensen met ernstige psychische aandoeningen ervaart. Tegelijkertijd hebben de eerste maanden van de coronacrisis waardevolle inzichten opgeleverd. Veel mensen met een psychische kwetsbaarheid toonden zich enorm veerkrachtig. Het onderzoek laat zien dat er door de tijd heen verschillende patronen zijn waarin het welbevinden van kwetsbare mensen zich ontwikkelt.

Aanbevelingen

Aanbevelingen voor zorgprofessionals, zorgaanbieders en de rijksoverheid om mensen met ernstige psychische aandoeningen te ondersteunen bij herstel:

  • Zorgaanbieders: hervat de face to face hulpverlening, communiceer daarover helder en duidelijk, zorg dat binnen instellingen de neuzen hierover één kant op staan en overleg (steeds weer opnieuw) met cliënten op welke manier zij contact willen houden;
  • Zorgaanbieders, zorgverzekeraars en overheid: onderzoek de mogelijkheden en beperkingen van digitale ondersteuning als aanvulling op zorg en begeleiding, met oog voor de randvoorwaarden (training en technische middelen, zowel bij professionals als bij cliënten)
  • Zorgprofessionals: ga niet zonder meer door op dezelfde voet, maar benut dit momentum om met mensen te evalueren hoe zij de afgelopen periode hebben ervaren,  waaruit kracht is geput en wat versterking behoeft; bespreek wat dit betekent voor de toekomstige begeleiding en behandeling;
  • Zorgprofessionals: zet maximaal in op versterking van de sociale en maatschappelijke inbedding van mensen en op het versterken van (de eigen) coping strategieën en het aanwenden van alternatieven om weggevallen contacten en structuur op te kunnen vangen;
  • Rijksoverheid: zorg voor (meer) maatschappelijke aandacht en begrip voor de extra moeilijkheden die mensen met een psychische kwetsbaarheid in deze tijden kunnen kampen en biedt praktische aanknopingspunten.

In mei 2020 verschenen de tussenrapportages. Een brief met een samenvatting van de resultaten uit deze fase is in mei ter advisering aangeboden aan het Outbreak Management Team (OMT).

Meer informatie

Meer over dit thema

Hans Kroon
Programmahoofd Zorg & Participatie