Werkt harm reduction niet averechts?

Harm reduction interventies zijn interventies die tot doel hebben om gezondheidsschade door een bepaald gedrag te beperken, zonder daarbij per se het gedrag zelf te willen verminderen. In ons geval is dit bepaalde gedrag vaak drugsgebruik. Denk bijvoorbeeld aan de website drugsenuitgaan.nl waarop aan uitgaanders wordt uitgelegd wat je kunt verwachten van een bepaalde drug en hoe je risico’s van gebruik van de drug kunt beperken. Maar ook interventies die het gebruik van schone naalden voor het spuiten van crystal meth bevorderen, zodat iemand niet besmet raakt met hepatitis C zijn voorbeelden van harm reduction interventies. Dit soort interventies zorgt ervoor dat veel gezondheidsschade, wat een groot onderdeel is van de problemen rondom druggebruik, voorkomen kan worden.

Niet onomstreden, wel nodig

Harm reduction interventies zijn niet onomstreden. In de samenleving heerst nog weleens het gevoel dat schade beperkende initiatieven niet werken of druggebruik zelfs kunnen bevorderen. Er wordt gedacht dat je beter gewoon kunt uitleggen dat drugs slecht voor je zijn en het gebruik er van bestraffen. Op die manier zou druggebruik zo onaantrekkelijk worden gemaakt dat mensen er vanzelf wel mee zullen stoppen. Vanuit onze kennis van gedragsverandering en voorbeelden uit het buitenland met een strikter drugbeleid weten we echter dat dit niet zo werkt. Druggebruik brengt mensen iets wezenlijks, ze doen het om een reden en zijn zich vaak bewust van de risico’s. Een gedrag veranderende interventie moet aansluiten bij deze realiteit. Druggebruikers enkel wijzen op deze risico’s en dreigen met straf, zal dus niet veel uithalen.

Ongewenste effecten?

Is het gevoel van onbehagen van de critici dan volledig onterecht? Zouden harm reduction interventies niet ook onbedoeld een aanlokkende werking kunnen hebben? Is het zo dat doordat er tips worden gegeven over hoe je zo veilig mogelijk drugs kunt gebruiken, er impliciet een boodschap af wordt gegeven dat druggebruik normaal is en er bij hoort? En zou dit weer tot gevolg kunnen hebben dat mensen die eerst wat huiverig tegenover druggebruik stonden nu misschien toch nieuwsgierig worden? Is het zo dat iemand die af en toe drugs gebruikt door tips voor veiliger gebruik een andere risico inschatting maakt en vaker of meer gaat gebruiken? Terechte vragen, waarop niet altijd eenduidig antwoord is te geven.

Wat moet je daar nou mee als interventieontwikkelaar? Moeten we dan maar helemaal geen interventies meer maken die er onbedoeld voor zouden kunnen zorgen dat de drempel naar druggebruik wordt verlaagd? Dat lijkt het kind met het badwater weggooien. Wel is het goed om bij harm reduction interventies alert te blijven op eventuele ongewenste effecten en waar mogelijk, voorzorgsmaatregelen te nemen.

Toetsingskader

Onlangs hebben wij het ‘toetsingskader harm reduction interventies’ ontwikkeld om interventie ontwikkelaars te ondersteunen hierbij. Het helpt in kaart te brengen wat mogelijk nadelige effecten van een harm reduction interventie kunnen zijn. Daarnaast geeft het tips over hoe je hier bij de ontwikkeling rekening mee kan houden. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door teksten zorgvuldig te formuleren. Bij de implementatie kan goed in de gaten worden gehouden dat een interventie alleen bij de doelgroep terechtkomt. Wanneer dit lastig is te controleren, bijvoorbeeld wanneer een interventie wordt verspreid via een website, kan worden geëvalueerd wie de bezoekers zijn.

Door bij de ontwikkeling van harm reduction interventies eventuele ongewenste effecten mee te nemen in de overwegingen, kunnen we bewustere keuzes maken en is de kans dat onze acties het gewenste effect hebben weer een stukje groter worden.

Auteur