De weg naar een rookvrije samenleving

Na bijna een jaar polderen presenteerde Staatssecretaris van Volksgezondheid Paul Blokhuis op 23 november het nationale Preventieakkoord aan de pers. Het akkoord kreeg de ondertitel ‘Naar een gezonder Nederland’ mee. Die ondertitel zegt veel. De penvoerende ambtenaren wilden er waarschijnlijk mee tot uitdrukking brengen dat het akkoord gezien moet worden als het begin van een weg die overheid en maatschappij nog moeten gaan afleggen. Dat is best een lange weg: pas in 2040 moet Nederland rookvrij zijn, met minder dan 5% rokers. Momenteel rookt nog bijna een kwart van de Nederlanders. Er zou dus jaarlijks ongeveer een procentpuntje af moeten gaan. Dat is zeker haalbaar, maar dan moet er wel blijvend worden geïnvesteerd in tabaksontmoediging. We weten uit het verleden dat als de aandacht een tijdje verslapt, dat het stoppen met roken direct ophoudt en jongeren weer met roken beginnen.

Nederland gidsland

Jarenlang nam Nederland op z’n best een middenpositie in binnen Europa. Met het Preventieakkoord heeft Nederland in één klap weer een leiderspositie als het gaat om tabaksontmoediging. Nederland bevindt zich nu in een klein rijtje landen, waaronder Ierland, het Verenigd Koninkrijk, Schotland en Finland, die óók als doelstelling hebben om rond 2035-2040 een rookvrije samenleving te hebben. Die stip op de horizon is belangrijk: het is iets waar samenleving en overheid elkaar scherp op kunnen houden. Als na een paar jaar blijkt dat er onvoldoende voortgang is, zullen er méér maatregelen moeten worden genomen.

Het akkoord is nog om een andere reden bijzonder. Staatssecretaris Blokhuis noemde het zelfs historisch. Daar heeft hij wel gelijk in. We moeten terug naar 2002 voor de laatste grote ingreep van de overheid om het roken terug te dringen. Toen werd de Tabakswet ingrijpend gewijzigd. Dat betekende een samenhangend pakket van maatregelen, met als belangrijkste het rookverbod op de werkplek en in het openbaar vervoer, een volledig reclameverbod, leeftijdsgrens voor de verkoop naar 16 jaar en miljoenen extra budget voor voorlichtingscampagnes. Door dit pakket ging het percentage rokers voor het eerst sinds 12 jaar omlaag. Het was het huzarenstuk van minister van Volksgezondheid Els Borst.

Samenhangende visie

Blokhuis treedt nu in de voetsporen van Els Borst. Voor het eerst sinds lange tijd draagt Nederland weer een samenhangende visie op tabaksontmoediging uit én heeft het een duidelijke ambitie met concreet doel vastgelegd, die 5% rokers in 2040 dus. De visie bestaat er uit dat er een samenhangend pakket van maatregelen komt, waarbij acties vanuit de overheid en vanuit de samenleving elkaar moeten gaan versterken en waarbij sprake is van een mix van regelgeving, voorlichting, hulpverlening en prijsverhoging. Zo worden de sigaretten flink duurder gemaakt, gaan tabaksproducten vanaf 2020 uit het zicht, komt een er neutrale verpakking, worden de rookverboden aangescherpt, komt er meer geld voor campagnes en voorlichting en wordt geïnvesteerd in een beter aanbod van ondersteuning aan rokers die willen stoppen. Het wordt mensen dus niet alleen moeilijker gemaakt om te gaan roken, maar ze krijgen ook betere hulp en ondersteuning bij het stoppen én er wordt beter uitgelegd waarom maatregelen noodzakelijk zijn.

Betutteling?

Het is nu zaak voor staatssecretaris Blokhuis en zijn ambtenaren om te zorgen dat we op het pad blijven en niet gaan dwalen. De industrie heeft al een offensief ingezet om dit voor elkaar te krijgen. Zo heeft de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) opiniemaker Jan Roos ingehuurd om een campagne te starten ‘tegen de betutteling’. Met name het voornemen van de overheid om in 2020 alle sigarettenpakjes een geheel merkloos uiterlijk te geven is de VSK een doorn in het oog en dat krijgt in de campagne van Roos dan ook ruim aandacht.
Vroeger had de industrie nog helemáál vrij spel. Minister Els Borst had twee volle kabinetsperioden nodig gehad om haar tabaksontmoedigingsnota door de Tweede en Eerste kamer te loodsen. Intense oppositie van de tabaksindustrie, zowel via rechtstreekse lobby richting ambtenaren en via het parlement was hier debet aan. Dat was in Nederland Polderland normaal. Dat is tegenwoordig anders. Al enige tijd houdt de overheid zich keurig aan een internationale afspraak met de WHO dat de tabaksindustrie niet aan tafel mag bij besprekingen over tabaksbeleid. De industrie klaagt hier steen en been over. Hoe meer de industrie klaagt, des te effectiever de maatregel waarschijnlijk is. Het heeft er in elk geval voor gezorgd dat het pakket maatregelen dat aan de tabakstafel van het preventieakkoord is vastgesteld veel effectiever is dan de maatregelen die aan de alcohol- en voedingstafel tot stand kwamen waar de voedings- en alcoholindustrie wél aan tafel zitten. De maatregelen die daar voorgesteld zijn, gaan dan ook niet ver genoeg om de lange termijn doelstellingen voor voeding en alcohol te bereiken, zo heeft het RIVM al berekend.

Het tamboereren op betutteling zoals de industrie dat doet is eigenlijk schandalig als het gaat om een ernstige verslaving als het roken. Mensen begrijpen heel goed dat de voorgestelde maatregelen echt nodig zijn om de jeugd hier tegen te beschermen. Het rookverbod op de werkplek, en later in restaurants en cafés, werd ook als betuttelend neergezet door de industrie en door liberale politici. Maar juist door het invoeren ervan zijn de normen nu veranderd en kunnen zelfs verstokte rokers zich nog nauwelijks voorstellen dat ze destijds in een stampvol café een peuk opstoken. Die normen gaan nog verder veranderen in de toekomst, want het besef dat roken extreem verslavend en schadelijk is en dus geen normaal consumentenproduct, breekt steeds verder door in de samenleving.

Dit blog verscheen ook op SociaalWeb.

Meer informatie

Stuur een bericht aan contactpersoon Marc Willemsen
of bel +31 (0)30 – 2971(156)

Geen blogs missen?

Volg de laatste ontwikkelingen en trends rond alcohol, tabak, drugs en GGZ.