Als de verveling toeslaat tijdens de coronapandemie

Mam, ik verveel me!”, riep ik vaak als klein meisje. Van jongs af aan ken ik het rusteloze, hangerige en lamlendige gevoel van verveling. Nooit heb ik het omarmd of als een positieve ervaring gezien. En eerlijk gezegd, voor de Amsterdamse millennial die ik ben, met de overvloed aan afspraken, prikkels en vermaak, is verveling goed te vermijden. Tot het coronavirus om de hoek kwam kijken. Geen afspraken met vriendinnen, feestjes, musea, avonden in het café, bioscoopbezoeken of uurtjes op de sportclub. En velen onder ons krijgen er nog een extra berg aan vrije tijd bij, omdat ook het werk is weggevallen. De verveling is niet meer te vermijden, hij staat recht voor onze neus.

Sociale media en de kranten overladen ons met tips en activiteiten, allemaal om die benauwende verveling tegen te gaan. In deze blog zal ik daar niet nog een extra schepje bovenop doen, maar doe ik een poging om verveling te begrijpen. Wat is verveling precies, hoe beïnvloedt het onze mentale gezondheid en waarom vervelen wij ons eigenlijk? Welke wijze lessen leert de literatuur ons om deze saaie tijden door te komen?

Als de verveling toeslaat

Het is voor velen in deze coronatijd erg herkenbaar: door de physical distancing zitten we eindeloos thuis, verliezen we onze bekende dagelijkse routine en vervelen we ons daardoor af en toe enorm. Samen met de nodige frustratie en eenzaamheid voelen we dan ongemak en stress. Diverse studies tonen aan dat verveling geassocieerd is met motivatieproblemen, uitstelgedrag, somberheid en depressie, agressie, (cyber)criminaliteit, slaapproblemen, toename in blowen, drinken, gokken en snackgedrag (Phenomen of boredom, Martin, Sadlo & Stew). Kortom, verveling beïnvloedt onze mentale gesteldheid.

Daarom moeten we bewust zijn van de gevolgen van verveling op ons welzijn en leren hoe we op een gezonde manier onze verveling kunnen verminderen. Dit is ook van belang voor de volksgezondheid, want als mensen zich vervelen, ligt het gevaar op de loer dat ze zich minder aan de coronamaatregelen houden. Verveelde mensen raken beetje bij beetje, en ik citeer de onderzoekers Martarelli en Wolff, “Too bored to bother.”

Twee types vervelers

Maar wat is verveling eigenlijk? Meerdere deskundigen hebben zich over deze vraag gebogen en hebben daar verschillende opvattingen hierover. Er komen eigenlijk twee types “vervelers” voor, die iedereen in zijn eigen omgeving zo kan aanwijzen. Zo kennen we de geagiteerde verveler, die wel gemotiveerd is om een activiteit te ondernemen, maar waarbij het gewoon niet lukt om daadwerkelijk tot actie te komen. De experts spreken in dit geval van de verveelde mens die rusteloos en geïrriteerd reageert op een oninteressante situatie, dus in hoge staat van opwinding verkeert.

Daarnaast heb je de apathische verveler, die het met zijn onverschillige houding allemaal niets meer uitmaakt. Er is dan juist sprake van een lage mate van opwinding, doorgaans toegeschreven aan onvoldoende prikkels. Los van de achterliggende theorieën, voelen beide “vervelers” zich lusteloos, ongeïnteresseerd en hangerig. In tegenstelling tot vrije tijd of lekker niksen voelt verveling afgedwongen en onaangenaam.

Gebrek aan betekenis

Ook over de vraag hoe verveling ontstaat, bestaan diverse theorieën. Ik kan me persoonlijk vooral vinden in de theorie van de betekenisloosheid die zo goed past bij de Nederlandse cultuur van voortdurend nuttig bezig willen zijn en resultaatgericht willen leven. Volgens deze theorie is verveling het gevolg van gebrek aan betekenis. Mensen voelen zich niet uitgedaagd, terwijl ze denken dat de situatie en hun actie betekenisloos of zinloos is. Dit gevoel leidt zelfs sneller tot verveling dan verdriet, persoonlijkheid of iemands vatbaarheid voor verveling (de zogenaamde boredom proneness). Kortom, om ons minder te vervelen moeten we betekenisvolle activiteiten ondernemen. Maar hoe doen we dat dan?

Veel onderzoekers en ook wel onze eigen intuïtie vertellen ons dat het ervaren van waardevolle relaties met familie, vrienden en collega’s een diep gevoel van zin en betekenis aan het leven geeft. Een activiteit betekent meer voor mensen als zij dit delen met anderen, waardoor zij zich tijdens de bezigheid ook minder vervelen. Helaas kunnen we in deze coronatijd moeilijker van alles samen ondernemen. Toch gebeurt er veel op sociaal gebied. Mensen melden zich massaal aan bij het Rode Kruis, bieden de oudere buurvrouw aan haar boodschappen te doen of geven met een heel orkest een zoom-concert. Daarnaast biedt gelukkig het internet uitkomst en kunnen we elkaar zo op een andere manier ontmoeten.

We hoeven niet met z’n allen nog productiever, creatiever, sportiever of beter onderlegd uit deze crisis te komen. Doe vooral iets waar je zelf betekenis of plezier aan ondervindt

Ook activiteiten die gericht zijn op de persoonlijke ontwikkeling leiden tot minder verveling. Hobby’s en interesses kunnen een zinvolle en betekenisvolle tijdsbesteding geven. Dit moet uiteraard passen binnen de kleinere bewegingsruimte van deze tijd en zal ook per persoon verschillen. Waar de één zijn yogabewegingen tracht te verbeteren, contact opneemt met oude bekenden of dat ingewikkelde muziekstuk onder de knie wil krijgen, zal de ander vooral voldoening halen uit een werk-gerelateerde cursus of het lezen van een mooie roman.

Voor sommigen zal dit een makkelijke keuze zijn, aangezien zij al jaren een duidelijke passie hebben. Voor anderen is het wellicht even zoeken. Dat is niet erg, maar vraagt wel wat meer geduld en doorzettingsvermogen. Tegelijkertijd moeten we ervoor waken niet teveel van onszelf te vragen en allerlei nieuwe activiteiten te ondernemen. We hoeven niet met z’n allen nog productiever, creatiever, sportiever of beter onderlegd uit deze crisis te komen. Doe vooral iets waar je zelf betekenis of plezier aan ondervindt.

Aandacht helpt

Nu kan een activiteit nog zo betekenisvol voor je zijn, er de volle aandacht voor hebben is cruciaal. Aandacht speelt immers een grote rol bij verveling. Volgens de cognitieve theorie kunnen mensen die zich sneller vervelen zich minder lang op een taak richten en zijn zij vaker afgeleid. Dit herken ik zeker bij mezelf: dat verlangen om iets te doen, maar steeds maar switchen van activiteit of gewoonweg toch niet kunnen starten omdat ik er niet met mijn aandacht bij ben.

Het tegenovergestelde is het gevoel in de flow te zitten, dat fijne gevoel waarbij je helemaal opgaat in de activiteit en je minder bewust bent van jezelf en de wereld om je heen. Die flow is positief geassocieerd met nauwgezetheid, de kwaliteit om zorgvuldig aan de slag te gaan. Dat bereiken we uiteraard eerder tijdens een voor ons betekenisvolle activiteit. Maar daarnaast kunnen we onszelf een handje helpen door ons minder af te laten leiden door telefoons, social media en de eindeloze stroom aan nieuwsberichten. Ook het bewust aandacht geven aan het moment en de activiteit, een mindful houding, leidt tot minder verveling.

Niet onderschatten

Verveling tijdens deze coronatijd moeten we niet onderschatten. Het is geen aanstellerij of onbelangrijk gezeur. Verveling kan grote gevolgen hebben voor het individu en de maatschappij en is tevens moeilijk aan te pakken. Waar het om gaat: deze crisis samen doorkomen zonder overmand te worden door verveling. Betekenisvolle activiteiten kunnen hierbij helpen, mits je je er volledig op focust. Ga hierover het gesprek aan met je cliënt en probeer samen te zoeken naar een zinvolle tijdsbesteding als de verveling toeslaat.

Tegelijkertijd geniet ik stiekem ook wel een beetje van mijn rustige dagen. De minder volgepropte agenda geeft weer ruimte voor andere mogelijkheden zoals, je raadt het al, het bestuderen van verveling. Maar het doet me ook beseffen hoe gehaast mijn leven eigenlijk is. Een beetje lummelen is helemaal niet zo verkeerd en mag echt wel op zijn tijd. Tja, wie weet leer ik de “saaie” dagen langzaamaan te waarderen en zal die acceptatie op zijn beurt weer leiden tot minder verveling. Straks vinden we het nog saai om ons nooit te vervelen.

Verveling en middelengebruik
Het IJslands preventiemodel vermindert het gebruik van alcohol, tabak en drugs onder IJslandse jongeren. De succesvolle aanpak activeert jongeren en voorkomt zo (middelengebruik uit) verveling. Het Trimbos-instituut onderzoekt samen met enkele Nederlandse gemeenten of de aanpak ook voor Nederland effectief kan zijn.
Bekijk de methode om verveling onder jongeren aan te pakken

Literatuur

• Barbalet, J. M. (1999). Boredom and social meaning. The British journal of sociology, 50(4), 631-646.
• Binnema, D. (2004). Interrelations of psychiatric patient experiences of boredom and mental health. Issues in mental health nursing, 25(8), 833-842.
• Brooks, S. K., Webster, R. K., Smith, L. E., Woodland, L., Wessely, S., Greenberg, N., & Rubin, G. J. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. The Lancet.
• Chan, C. S., van Tilburg, W. A., Igou, E. R., Poon, C. Y., Tam, K. Y., Wong, V. U., & Cheung, S. K. (2018). Situational meaninglessness and state boredom: Cross-sectional and experience-sampling findings. Motivation and Emotion, 42(4), 555-565.
• Malkovsky, E., Merrifield, C., Goldberg, Y., & Danckert, J. (2012). Exploring the relationship between boredom and sustained attention. Experimental Brain Research, 221(1), 59-67.
• Martarelli, C., & Wolff, W. (2020). Too bored to bother? Boredom as a potential threat to the efficacy of pandemic containment measures. N.B. 4 april 2020 ingediend voor peer review
• Martin, M., Sadlo, G., & Stew, G. (2006). The phenomenon of boredom. Qualitative Research in Psychology, 3(3), 193-211.
• Moynihan, A. B., Van Tilburg, W. A., Igou, E. R., Wisman, A., Donnelly, A. E., & Mulcaire, J. B. (2015). Eaten up by boredom: Consuming food to escape awareness of the bored self. Frontiers in psychology, 6, 369
• LePera, N. (2011). Relationships between boredom proneness, mindfulness, anxiety, depression, and substance use. The New School Psychology Bulletin, 8(2), 15-25.
• Van Tilburg, W. A., & Igou, E. R. (2012). On boredom: Lack of challenge and meaning as distinct boredom experiences. Motivation and Emotion, 36(2), 181-194.
• Ullén, F., de Manzano, Ö., Almeida, R., Magnusson, P. K., Pedersen, N. L., Nakamura, J., … & Madison, G. (2012). Proneness for psychological flow in everyday life: Associations with personality and intelligence. Personality and Individual Differences, 52(2), 167-172.